Γιώργος ΚιτσαράςΆρθρο: Γιώργος Κιτσαράς
Ψυχολόγος, Υπ. Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ
Επιμέλεια: Μαρία-Ανδρονίκη Τραυλού
Φιλόλογος-Γλωσσολόγος
Οι ταυτοτιστές είναι ομάδες ακραίων, δεξιών, συντηρητικών κινημάτων ανά την Ευρώπη, οι οποίες προωθούν μία διαφορετική ρητορική σε σύγκριση με τα παραδοσιακά δεξιά, συντηρητικά κόμματα (The Economist, 2016). Πηγάζοντας από τα κινήματα της νέας-δεξιάς στη Γαλλία (Nouvelle Droite), οι ταυτοτιστές προωθούν μία ατζέντα προστασίας των Ευρωπαϊκών προοδευτικών ιδεών στοχοποιώντας το Ισλάμ και τους Μουσουλμάνους ανά την Ευρώπη ως «εχθρούς εκ των έσω». Επιπρόσθετα, οι ταυτοτιστές (συχνά αποκαλούμενοι και «δεξιοί χίπστερς») θεωρούν και προβάλλουν τον εαυτό τους ως ένα μείγμα αντιθετικών ιδεολογιών και δηλώσεων, συμπεριλαμβανομένων λεγομένων ότι είναι πατριώτες και όχι εθνικιστές, ότι δέχονται και σέβονται διαφορετικές κουλτούρες και θρησκείες (όσο αυτές παραμένουν στον τόπο τους, εκτός Ευρώπης) και ότι διέπονται από «μηδέν τοις εκατό ρατσισμό και 100 τοις εκατό ταυτότητα» (The Economist, 2016). Παρά την παρούσα μηδαμινή και αποσπασματική παρουσία τους, οι ταυτοτιστές κερδίζουν ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο υποστήριξης από σπουδαγμένους κυρίως, λευκούς, ταξιδεμένους νέους και νέες σε χώρες όπως η Αυστρία (βλ. κινήματα τύπου Identitaren Bewegung και Patriot), Γαλλία (βλ. Generation Identitaire και Block Identitaire), Βέλγιο, Γερμανία, Σουηδία, Σλοβενία, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο (βλ. Generation of National Identity). Ενώ επί του παρόντος τα παραπάνω κινήματα τυγχάνουν μικρής αποδοχής, πολιτικά κόμματα με παρόμοιες ιδεολογίες που προωθούν την προστασία των προοδευτικών Ευρωπαϊκών ιδεών απέναντι στην Ισλαμοποίηση της Ευρώπης κερδίζουν ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο της κοινής γνώμης. Για παράδειγμα, πρόσφατα, το Κόμμα για την Ελευθερία (Partij voor de Vrijheid, PVV) στην Ολλανδία, με τοποθετήσεις πολύ κοντά σε αυτές των ταυτοτιστών, αναδείχτηκε δεύτερο κόμμα σε ψήφους στις γενικές εκλογές, όταν πριν από μερικά χρόνια δεν ήταν καν σε θέση να εκλέξει αντιπροσώπους στο Ολλανδικό κοινοβούλιο.
Τα κινήματα των ταυτοτιστών, σε πλήρη αντίθεση με τα παραδοσιακά κινήματα της άκρας δεξιάς και του συντηρητισμού δεν μοιράζονται διαδεδομένες ιδεολογικές πτυχές του χώρου, όπως για παράδειγμα τον αποκλεισμό και τη στοχοποίηση των ΛΟΑΤΚΙ+, αλλά αντ’ αυτού εστιάζουν ολόκληρη την εκστρατεία τους γύρω από τη σκληρή αντι-Ισλαμική ρητορική. Με την υιοθέτηση και την προώθηση μιας προοδευτικής πλατφόρμας και με μία καλά εδραιωμένη και ξεκάθαρη απειλή (βλ. Ισλάμ), αυτά τα κινήματα έχουν τη δυνατότητα προσέλκυσης οπαδών από ένα ευρύτερο πλαίσιο. Επιπλέον, ως επακόλουθο της προσφυγικής κρίσης, της εγκαθίδρυσης και της γιγάντωσης συναισθημάτων πατριωτισμού και εθνικισμού και της ανάγκης για άμεσες, χειροπιαστές λύσεις στα μυριάδες προβλήματα που αντιμετωπίζει μεγάλο μέρος του κοινωνικού συνόλου, ο κοινωνικός όχλος φαίνεται σε μεγάλο βαθμό να επιζητά τον δικό του «αποδιοπομπαίο τράγο» στον οποίο θα φορτώσει όλα τα δεινά του. Οι ταυτοτιστές παρέχουν τον αναγκαίο αυτόν «αποδιοπομπαίο τράγο» με τη μορφή του Ισλάμ και των Μουσουλμάνων. Οι αθροιστικές επιπτώσεις όλων αυτών των παραγόντων (φαινομενικά προοδευτική ρητορική, ξεκάθαρη απειλή για τις Ευρωπαϊκές αξίες και η επιθυμία σε ένα μέρος του κοινωνικού συνόλου για την εξεύρεση ενός «αποδιοπομπαίου τράγου») μπορεί να οδηγήσουν σε δυναμική και απότομη διεύρυνση της αποδοχής, της εκπροσώπησης και της συμμετοχής των ταυτοτιστών και παρόμοιων κινημάτων στη δημόσια ζωή.
Με την ξεκάθαρη δυναμική αυτών των κινημάτων είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να εξετάσουμε έναν ακόμη πιο σημαντικό και εν πολλοίς θεμελιώδη κίνδυνο ο οποίος προκύπτει μέσα από αυτού του τύπου κινήματα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ομάδες όπως οι ταυτοτιστές και οι οπαδοί αυτών δρουν στην ουσία ως «υπερασπιστές» των προοδευτικών Ευρωπαϊκών ιδεών (όπως αυτές ορίζονται από τους ίδιους). Πάραυτα, στην πραγματικότητα τέτοιου είδους κινήματα κρύβουν συγκαλυμμένες ακραίες, συντηρητικές, φασιστικές, στενόμυαλες ιδεολογίες. Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, η ξεκάθαρα συγκεντρωμένη αντι-Ισλαμική ρητορική υπέρ των προοδευτικών ελευθεριών της Ευρώπης μπορεί να εξελιχθεί σε ένα ευρύτερα ακραίο και ριζοσπαστικό μήνυμα. Ένα μήνυμα το οποίο θα αποκλείει και θα στοχοποιεί ομάδες και άτομα τα οποία αρχικά βρίσκονταν υπό την «προστασία» και τύγχαναν «υποστήριξης». Μία ψυχοκοινωνική θεώρηση του όλου θέματος μπορεί να εντοπίσει τις θαμπές, αλλά παρούσες συνδέσεις ανάμεσα στην τάση του να είναι κανείς μέλος σε τέτοιου είδους ομάδες, την στοχοποίηση και τον αποκλεισμό ατόμων που τα μέλη των ομάδων αυτών θεωρούν «ξένα» (αυτά που δεν ακολουθούν την υποκειμενικά καθορισμένη νόρμα, αυτά που αποτελούν μία άτυπη απειλή για την ενδο-ομάδα και τις αξίες της) και το χαρακτηριστικό της υποταγής στην εξουσία και της συνεπακόλουθης επιθετικότητας και βίας προς στοχοποιημένα και αποκλεισμένα άτομα και ομάδες (Feshbach, 1987; Kosterman & Feshbach, 1989). Στην περίπτωση των κινημάτων των ταυτοτιστών, όπως και σε κάθε άλλη κοινωνική και πολιτική ομάδα και κίνημα, θα υπάρχουν περιπτώσεις ατόμων που συμμετέχουν σε αυτά λόγω της πραγματικής πίστης τους στην προστασία των προοδευτικών Ευρωπαϊκών αξιών. Ωστόσο, μόλις κανείς ενταχθεί και αρχίσει να δημιουργεί δεσμούς με μία ομάδα ή ένα κίνημα το οποίο συμμερίζεται και αναγνωρίζει τους προβληματισμούς του, τότε άμεσα γίνεται όλο και πιο δύσκολο να παραμείνει πιστός στις αρχικές του θέσεις και να εναντιωθεί στην περίπτωση που η εκάστοτε ομάδα αρχίσει να υιοθετεί όλο και πιο ακραίες θέσεις και πρακτικές (Tajfel & Turner, 2004).
Όπως παρατήρησε ο Druckman (1994): «ο εθνικισμός (και κατ’ επέκταση ο πατριωτισμός) είναι αξιοθαύμαστα ενωτικός ως προς το φύλο, την κοινωνική τάξη και τα πολιτικά πιστεύω». Τόσο οι ταυτοτιστές όσο και παρόμοια νέου τύπου συντηρητικά και φιλολαϊκά κινήματα και οργανώσεις ανά την Ευρώπη πρεσβεύουν ένα σημαντικό ρίσκο για όλους. Εκεί όπου προοδευτικά και φιλελεύθερα πολιτικά κόμματα αποτυγχάνουν να προβάλλουν την ανάγκη και τα προτερήματα της αλληλεγγύης, της αποδοχής και της ισότητας, παρόμοια κινήματα με αυτά των ταυτοτιστών θα ευδοκιμούν. Στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, όταν ανά την Ευρώπη ακραία δεξιά και φασιστικά κινήματα άρχισαν να αποκτούν ευρύτερη στήριξη ως μέρος της καθημερινότητας, λίγοι ήταν αυτοί που αρχικά αντέδρασαν κρούοντας των κώδωνα του κινδύνου. Λόγω της μικρής αρχικής αντίδρασης, δηλητηριώδεις και καταστροφικές ρητορικές εδραιώθηκαν και άκμασαν. Σήμερα, σε ένα αμφίρροπο, θυμωμένο και εύθραυστο περιβάλλον είναι ιδιαίτερα σημαντικό για όλους όσοι πιστεύουν στις πανανθρώπινες δημοκρατικές και προοδευτικές αξίες να βρίσκονται σε επιφυλακή και να αντιδρούν εγκαίρως απέναντι στην παρουσία και την εγκαθίδρυση επικίνδυνων αλλά συνάμα ελκυστικών ιδεολογιών και ρητορικής.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Druckman, D. (1994). Nationalism, patriotism, and group loyalty: A social psychological perspective. Mershon International Studies Review, 38(Supplement 1), 43-68.
Feshbach, S. (1987). Individual aggression, national attachment, and the search for peace: Psychological perspectives. Aggressive Behavior, 13(5), 315-325.
Kosterman, R., & Feshbach, S. (1989). Toward a measure of patriotic and nationalistic attitudes. Political Psychology, 257-274.
Tajfel, H., & Turner, J. C. (2004). The Social Identity Theory of Intergroup Behavior.
The Economist. (2016). Meet the IB, Europe’s version of America’s alt-right. Retrieved from http://www.economist.com/news/europe/21709986-france-austria-identitarian-movement-gives-xenophobia-youthful-edge-meet-ib