Γιώργος ΚιτσαράςΆρθρο: Γιώργος Κιτσαράς
Ψυχολόγος – Υπ. Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ
Επιμέλεια: Θεοδώρα Βαγιώτη
Φιλόλογος
Το 2001 είναι ένα έτος κατά το οποίο μία απρόσμενη ενέργεια έλαβε χώρα, μία ενέργεια συχνά παραγκωνισμένη και ξεχασμένη. Το 2001 η Πορτογαλία έγινε η πρώτη χώρα που αποποινικοποίησε την κατοχή και χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (Van Het Loo et al., 2002). Όπως εξηγεί ο Guardian: «αντί να συλλαμβάνονται, όσοι πιάνονται με μικρές ποσότητες για προσωπική χρήση θα λαμβάνουν γραπτή προειδοποίηση, μικρό πρόστιμο ή θα καλούνται σε μία τοπική επιτροπή – με έναν γιατρό, έναν δικηγόρο και έναν κοινωνικό λειτουργό – για να λάβουν πληροφορίες για προγράμματα θεραπείας, μείωσης βλάβης και υποστηρικτικές δομές διαθέσιμες στην περιοχή τους» (Ferreira, 2017).
Η αλλαγή της νομοθεσίας το 2001 υπήρξε μία ριζική μεταρρύθμιση από την Πορτογαλική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση του ολοένα αυξανόμενου προβλήματος χρήσης ουσιών το οποίο από τη δεκαετία του 1980 είχε καθηλώσει τη χώρα (Van Het Loo et al., 2002). Τότε, η χώρα βίωνε δραστικές αυξήσεις του ποσοστού προβληματικών χρηστών ουσιών, μεγαλύτερους αριθμούς θανάτων λόγω χρήσης ουσιών, αύξηση των περιστατικών μετάδοσης ΣΜΝ μεταξύ χρηστών ενδοφλέβιων ουσιών με τεράστιες συνέπειες για τη δημόσια υγεία, την κοινωνική συνοχή και τη δημόσια οικονομία (Domoslawski & Siemaszko 2011; Ferreira, 2017; Kristof, 2017; Van Het Loo et al., 2002).
Σε αντίθεση σήμερα, και μία δεκαετία αφότου έχει εφαρμόσει τη ριζική της μεταρρύθμιση, η Πορτογαλία βιώνει μία σειρά θετικών επιπτώσεων. Η προβληματική χρήση ουσιών έχει μειωθεί σημαντικά, υπάρχει σημαντική βελτίωση των περιστατικών μετάδοσης ΣΜΝ, ενώ έχουν μειωθεί και τα εγκλήματα που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών με συνεπακόλουθες θετικές επιπτώσεις στα δημόσια οικονομικά και μείωση της πίεσης στην αστυνομία και τις δικαστικές αρχές (Domoslawski & Siemaszko 2011). Σήμερα, η Πορτογαλία παρουσιάζει 3 θανάτους λόγω υπερβολικής δόσης ανά 1.000.000 κατοίκους όταν άλλες Ευρωπαϊκές χώρες έχουν από 10.2 θανάτους ανά εκατομμύριο στην Ολλανδία, 44.6 ανά εκατομμύριο στο Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι 126.8 θανάτους ανά εκατομμύριο στην Εσθονία (Domoslawski & Siemaszko, 2011).
Επιπρόσθετα, και ίσως πιο σημαντικό όλων, έχει υπάρξει μεταβολή των εκφράσεων και του λεξιλογίου που χρησιμοποιείται απέναντι στους χρήστες και τη χρήση ουσιών. Αυτοί που παλαιότερα αποκαλούνταν υποτιμητικά drogados (πρεζάκια) άρχισαν να γίνονται γνωστοί με τον πιο συμπονετικό και γενικό όρο «άτομα που χρησιμοποιούν ουσίες» (Ferreira, 2017). Αυτή η φαινομενικά μικρή αλλαγή στο λεξιλόγιο είχε κατακλυσμιαίες συνέπειες με πλέον βασική τη μείωση του κοινωνικού στίγματος γύρω από τη χρήση ουσιών. Αυτή η αλλαγή έδωσε τη δυνατότητα στους χρήστες και τις οικογένειές τους να συζητήσουν ανοιχτά το πρόβλημά τους και να μοιραστούν τις δυσκολίες και τον αγώνα τους. Τέλος, οι αλλαγές στη νομοθεσία και την επίσημη πολιτική είχαν ως επακόλουθο την ευκολότερη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών τμημάτων των υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας με απτά αποτελέσματα στον τρόπο λειτουργίας και στα έξοδά τους. Παρά τις κατά γενική ομολογία θετικές επιπτώσεις της αποποινικοποίησης της κατοχής και χρήσης ουσιών ορισμένα προβλήματα παραμένουν. Για παράδειγμα, οι μακροχρόνιες επιπτώσεις από τη συνεχιζόμενη χρήση ουσιών αποτελούν αγκάθι για τη δημόσια υγεία και τα δημόσια οικονομικά (Domoslawski & Siemaszko, 2011).
Η εμπειρία της Πορτογαλίας μας έμαθε ότι η αποποινικοποίηση της κατοχής και προσωπικής χρήσης ουσιών δεν αποτελεί ούτε εν γένει τρομακτική επιλογή, αλλά ούτε μαγική λύση. Προκειμένου να επαναληφθούν ή και να ξεπεραστούν τα επιτεύγματα της Πορτογαλίας είναι αναγκαία η ύπαρξη ενός εκτενούς ολοκληρωμένου συστήματος υπηρεσιών συμβουλευτικής, έγκαιρης παρέμβασης, θεραπείας και υποστήριξης χρηστών και οικογενειών με ξεκάθαρες υποστηρικτικές πολιτικές κοινωνικής επανένταξης.
Το παράδειγμα της Πορτογαλίας οφείλει να λειτουργεί ως υπενθύμιση στους πολιτικούς και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο ότι η χρήση ουσιών δεν χρειάζεται πρακτικές περιθωριοποίησης. Στις πληθώρα των περιπτώσεων, η χρήση και η εξάρτηση από ουσίες δεν είναι επιλογή αλλά το αποτέλεσμα ενός πολύπλοκου και δαιδαλώδες δικτύου αιτιατών προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων. Η χρήση ουσιών και η εξάρτηση από αυτές ουσιαστικά αποτελεί μία ακόμη πτυχή των κοινωνιών. Μία πτυχή που χρήζει προοδευτικών πολιτικών, κατανόησης και διαλόγου.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Domoslawski, A., & Siemaszko, H. (2011). Drug policy in Portugal: the benefits of decriminalizing drug use. New York, NY: Open Society Foundations.
Ferreira S. (2017, December 5). “The long read. Portugal’s radical drugs policy is working. Why hasn’t the world copied it?”. The Guardian. Retrieved from: www.theguardina.com
Kristof N. (2017, September 22). “How to win a war on drugs: Portugal treats addiction as a disease, not crime”. The New York Times. Retrieved from: www.nytimes.com
Van Het Loo, M., Van Beusekom, I., & Kahan, J. P. (2002). “Decriminalization of drug use in Portugal: the development of a policy”. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 582(1), 49-63.