Σοφία ΕξάρχουΆρθρο: Σοφία Εξάρχου
Παιδαγωγός
Επιμέλεια: Παναγιώτα Καραγιάννη
Φιλόλογος
Η ιστορία του Αρχιμήδη και το περιβόητο «Εύρηκα» είναι αν μη τι άλλο μια από τις πιο διαδεδομένες ιστορίες που γράφτηκαν ποτέ στα βιβλία της Φυσικής. Βρισκόμαστε στις Συρακούσες, τον 3ο αιώνα π.Χ. όταν ο βασιλιάς Ιέρωνας ζητάει από τον Αρχιμήδη να διερευνήσει την καθαρότητα του καινούριου του στέμματος, το οποίο έπρεπε να ήταν κατασκευασμένο από 100% χρυσάφι. Ο Αρχιμήδης στην προσπάθεια του να λύσει τον παραπάνω γρίφο, χωρίς φυσικά να καταστρέψει το στέμμα, παθαίνει την αναλαμπή ενώ βρίσκεται στην μπανιέρα του και λύνει το μυστήριο φωνάζοντας γυμνός στους δρόμους «Εύρηκα!». Τότε ήταν, δηλαδή, που ο Αρχιμήδης ανακάλυψε ότι κάθε σώμα που βυθίζεται μέσα σ΄ ένα υγρό χάνει τόσο από το βάρος του, όσο το βάρος του υγρού που εκτοπίζει…και τα σχετικά.
Με τον ίδιο ζήλο φαίνεται να αγαπήσαμε και την ιστορία του Νεύτωνα, ο οποίος φέρεται να συνέλαβε την ιδέα της βαρύτητας στον κήπο του σπιτιού του στο Γούλσθροπ, όταν παρατήρησε την πτώση ενός μήλου. Και μπορεί, βέβαια, πολλοί από εμάς να μην έχουμε την παραμικρή ιδέα από νόμους της φύσης ή να μη θυμόμαστε την Αρχή του Αρχιμήδη αυτή καθεαυτή, όμως δύσκολα θα ξεχάσουμε τις ιστορίες,τόσο του Αρχιμήδη,όσο και του Νεύτωνα. Εκτός από τις φυσικές επιστήμες, ιστορίες και άλλα παραμύθια, έχουν εντυπωθεί στον ανθρώπινο νου βοηθώντας μας να ανακαλέσουμε ιστορικά γεγονότα, θρησκευτικές παραδόσεις, τοποθεσίες, διαδρομές και άλλα πολλά.
Αυτη είναι, λοιπόν, η δύναμη της αφήγησης (storytelling), το πως δηλαδή μια καλή ιστορία μας βοηθά να θυμηθούμε πολύ περισσότερα πράγματα απ’ότι άλλα καθαρά επιστημονικά κείμενα. Το ανθρώπινο μυαλό εγείρεται από την αφήγηση και την εξιστόρηση. Στις καθημερινές μας συναντήσεις, η εξιστόρηση προσωπικών εμπειριών, η αναδιήγηση άλλων συμβάντων ή ακόμα και το απλό κουτσομπολιό αποτελούν το κύριο μέρος των συζητήσεών μας. Όταν ακούμε μια καλή ιστορία μεταβαίνουμε από τη θέση του απλού ακροατή στη θέση του συμμετέχοντα και εισβάλλουμε στο χωροχρόνο της ιστορίας και στο μυαλό των χαρακτήρων τοποθετώντας τους εαυτούς μας στη διαδικασία διερώτησης, απάντησης ή ακόμη και λύσης του προβλήματος. Έτσι, επιτυγχάνουμε πολύ πιο έυκολα να αναδιηγηθούμε μια καλή ιστορία (πολλές φορές σαν να ήταν δική μας) παρά να αποστηθίσουμε ολόκληρες παραγράφους από κάποιο περιεκτικό και μονότονο κείμενο.
Η μέθοδος της εξιστόρησης, όπως επίσης οι μελέτες περιπτώσεων ή τα παιχνίδια ρόλων, αποτελούν αποτελεσματικές μεθόδους για παιδαγωγούς και ψυχολόγους λόγω της αληθοφάνειας, της εύκολης απομνημόνευσής τους και της ψυχαγωγικής τους ιδιότητας. Οι ιστορίες μας εκθέτουν σε νέες γνώσεις, ευρύτερες προοπτικές και διευρυμένες δυνατότητες και καθιστούν τις πληροφορίες ευκολότερες προς απομνημόνευση, καθώς μας εμπλέκουν στις ενέργειες των χαρακτήρων στο οικείο επίπεδο των ανθρώπινων εμπειριών.
Μια καλή εξιστόρηση δεν αποτελεί αποκλειστικά μέσο μετάδοσης πληροφοριών αλλά είναι ικανή να επηρεάσει τον ψυχισμό και τη συναισθηματική απόκρισή μας απέναντι στους άλλους λειτουργώντας ως κινητήρια δύναμη για προσωπική αλλαγή. Οι ιστορίες που ξετυλίγονται από το οικείο προς το άγνωστο, καλούν τον ακροατή να αυξήσει τον παράγοντα εμπλοκής του αντλόμενος από τη δυναμική της αφήγησης. Ταυτιζόμενος με έναν ήρωα που έχει υποστεί μια προσωπική αλλαγή ο ακροατής μπορεί έτσι να δεχτεί τη δυνατότητα αλλαγής για τον ίδιο του τον εαυτό και να αγκαλιάσει αυτή τη μετάβαση.
Οι ιστορίες προσωπικών εμπειριών ή αλλαγών μπορούν να λειτουργήσουν ως παρακινητικοί παράγοντες και να ωθήσουν τον ακροατή σε γενναία βήματα βελτίωσης. Αλλά πόσο εύκολο είναι για κάποιον να διηγηθεί τη δική του ιστορία; Αναμφισβήτητα, η αυτοβιογραφική αφήγηση θέτει σε εγρήγορση τόσο τον ακροατή όσο και τον αφηγητή, καθώς τον προτρέπει να ανοιχτεί, να απελευθερωθεί, ακόμα και να επιδιώξει τη λύτρωση ανακαλώντας στιγμές κρίσιμων αποφάσεων ή επώδυνων γεγονότων. Παράλληλα ο ακροατής επηρεάζεται σημαντικά και αποζητά να αλληλεπιδράσει με τον αφηγητή παρέχοντας χρήσιμα σχόλια ή συμβουλές και μεγαλύτερη διορατικότητα ή προβληματικές στο ζήτημα.
Αφού λοιπόν είναι τόσο ευεργετικό να αφηγούμαστε για τα προσωπικά μας βιώματα, γιατί δεν ανάγουμε τις ζωές μας σε φορείς αλλαγής για άλλους ανθρώπους; Γιατί ο καθένας μας να ζει στη μοναξιά των δικών του προβλημάτων, όταν το να ακούσουμε και να ακουστούμε είναι πολύ πιο απλό απ’όσο νομίζουμε; Πιθανότατα να νομίζεις ότι η ιστορία σου δεν έχει ενδιαφέρον να ακουστεί, αλλά κάνεις λάθος. Πάντα θα υπάρχει κάποιος που θα θέλει να ακούσει την ιστορία σου και να βρει νόημα στα λόγια που θα πεις.
Έτσι κι αλλιώς, όπως είπε και η Jeanette Winterson, κάποιος θα διηγηθεί την ιστορία της ζωής μας – καλύτερα λοιπόν να είμαστε εμείς.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Bruner, J. (1986). Actual Minds, Possible Worlds. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Bruner, J. (2002). Making Stories. New York: Farrar, Strauss, and Giroux.
Karpiak, I. (2000). Writing Our Life: Adult Learning and Teaching through Autobiography. Canadian Journal of University Continuing Education 26, no. 1: 31-50.
Ochs, E., & Capps, L. (2009). Living narrative: Creating lives in everyday storytelling. Harvard University Press.
Rossiter, M. (2002). Narrative and Stories in Adult Teaching and Learning. ERIC Digest.
TED. (2015, January 27). Andrea Gibbs: The power of storytelling [Video file]. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=sh1-9xMZIfQ