Δήμητρα ΠαράσχουΆρθρο: Δήμητρα Παράσχου
Ψυχολόγος – Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια
Επιμέλεια: Παναγιώτα Καραγιάννη
Φιλόλογος
Ζούμε σε έναν κόσμο με πολικότητες: καλό/κακό, θετικό/αρνητικό, ευτυχία/δυστυχία, όμορφο/άσχημο, κτλ. Τις δημιουργούμε επειδή είναι ευκολότερο να αντιληφθούμε τον κόσμο έτσι και να βγάλουμε γρηγορότερα συμπεράσματα για το πώς νιώθουμε, τι πρέπει να κάνουμε (ή να μην κάνουμε) στην εκάστοτε κατάσταση, τι χρειάζεται να αποφύγουμε ή σε τι είναι καλύτερο να επικεντρωθούμε. Αν και μπορεί να προσπαθούμε να βρούμε τις ενδιάμεσες «αποχρώσεις» της καθημερινότητας μας, ωστόσο κατά κύριο λόγο φαίνεται πως τείνουμε να λειτουργούμε μέσω των βασικών χρωμάτων και αντιλήψεων: λευκό (οι καλές ποιότητες και εμπειρίες) και μαύρο (οι εμπειρίες που μας αφήνουν άσχημη εντύπωση και θα θέλαμε να αποφύγουμε).
Μία τέτοια πολικότητα (και ένας διαχρονικός μύθος) έχει δημουργηθεί και ως προς την λειτουργία του εγκεφάλου μας, πιο συγκεκριμένα για τα δύο ημισφαίρια που τον αποτελούν. Σίγουρα όλοι μας έχουμε δει εικόνες μου απεικονίζουν ένα πολύχρωμο και εξόχως δημιουργικό δεξί ημισφαίριο, το οποίο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το μουντό γκρι του πρακτικού και λογικού αριστερού ημισφαιρίου. Γνωρίζοντας πως το κάθε ημισφαίριο συντονίζει το αντίθετο μέρος του σώματος βγαίνει αυτόματα το συμπέρασμα πως οι δεξιόχειρες είναι πιο πρακτικοί από τους δημιουργικούς αριστερόχειρες.
Πιθανότατα ο μύθος αυτός ξεκίνησε τις δεκαετίες 1950-1960, όπου για να θεραπεύσουν τις επιληπτικές κρίσεις οι γιατροί συνήθως έκοβαν πλήρως το μεσολόβιο (τον μεγαλύτερο σύνδεσμο των δύο ημισφαιρίων) και παρατηρούσαν πως πλέον ο κάθε ασθενής φερόταν σαν να υπάρχουν δύο διαφορετικοί άνθρωποι μέσα του. Ο λόγος είναι πως καθώς πλέον τα δύο ημισφαίρια δεν ενώνονταν, το κάθε ένα αναλάμβανε κυριότερα τις λειτουργίες που του αναλογούσαν, χωρίς όμως να μπορούν να ανταλλάξουν πληροφορίες μεταξύ τους. Για παράδειγμα, ο περίφημος νευροεπιστήμονας Ramachandran (2011) αναφέρει το εξής περιστατικό: τοποθέτησαν σε έναν ασθενή χωρίς μεσολόβιο (που δήλωνε άθεος) ηλεκτρόδια στο σημείο του αριστερού και δεξιού ημισφαιρίου, τα οποία και συνέδεσαν με μία οθόνη υπολογιστή. Στη συνέχεια τον ρώτησαν εάν πιστεύει στον Θεό. Στην οθόνη, το αριστερό ημισφαίριο υπέδειξε το «όχι» ενώ το δεξί έδειξε το «ναι». Σε όλες τις περιπτώσεις των ασθενών αυτών φαινόταν σαν το κάθε ημισφαίριο να λειτουργεί αυτόνομα, σαν μία ξεχωριστή οντότητα με τις δικές της, προσωπικές λειτουργίες και τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά.
Είναι, όμως, τόσο διαφορετικά τα δύο ημισφαίρια; Όντως το κάθε ένα έχει τις δικές του λειτουργίες, για παράδειγμα στους περισσότερους ανθρώπους το αριστερό ημισφαίριο φαίνεται να είναι κυρίαρχο στην γλωσσική κατανόηση,ενώ το δεξί σχετίζεται περισσότερο με την συναισθηματική αναγνώριση και επεξεργασία. Παρ΄όλα αυτά η διαφοροποίηση δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο την περιγράφει ο μύθος που έχει δημιουργηθεί καθώς το δεξί ημισφαίριο εμπλέκεται και σε κομμάτια της γλωσσικής αναγνώρισης, όπως στον επιτονισμό των λέξεων και την έμφαση που δίνουμε σε μερικές από αυτές. Έτσι, αν και φαίνεται πως ο εγκέφαλος μας έχει κάποιες συγκεκριμένες λειτουργίες σε κάθε ημισφαίριο, ωστόσο αυτές αποκτούν σφαιρικότητα και συνολική υπόσταση μέσω της αλληλεπίδρασης και των δύο μερών που των αποτελούν.
Ο Gazzaniga (2015) κατέρριψε τις ήδη υπάρχουσες «ταμπέλες» που σχετίζονται με τα δύο ημισφαίρια, λέγοντας πως το αριστερό γενικά φαίνεται να είναι «εφευρετικό και ερμηνευτικό», ενώ το δεξί ημισφαίριο είναι περισσότερο «κυριολεκτικό και φιλαλήθες». Ο ίδιος τόνισε πως μέσα από την αλληλεπίδραση τους, τα δύο ημισφαίρια δημιουργούν όχι μόνο τον τρόπο που σκεφτόμαστε αλλά και το πώς αποκωδικοποιούμε, ερμηνεύουμε και κατανοούμε το περιβάλλον μας αλλά και τον ίδιο μας τον εαυτό. Έτσι, μπορεί οι ταμπέλες να πιστεύουμε ότι μας διευκολύνουν στο να κατανοήσουμε τις γνωστικές μας λειτουργίες, στην πραγματικότητα όμως δεν μας αφήνουν να δούμε την πραγματικά ενδιαφέρουσα αλήθεια για το πώς λειτουργεί ο υπέροχα μυστηριώδης εγκέφαλος μας.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Gazzaniga, M.S. (2015). Tales from Both Sides of the Brain: A Life in Neuroscience. New York: HarperCollins Publishers
Ramachandran, V.S. (2011). The Tell-Tale Brain: A Neuroscientist’s Quest for What Makes us Human. New York: Norton