Τάσος Δαφνομήλης‘Αρθρο: Τάσος Δαφνομήλης
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και Συνθετικής Προσέγγισης
Επιμέλεια: Γιάννα Τζιρίτα
Φιλόλογος
Ο φόβος του διαφορετικού και του αγνώστου αποτελεί τον καταλύτη μιας ψυχολογικής διαδικασίας που στηρίζεται στην αρχή της ομοιότητας. Οι όμοιοι με εμάς ανήκουν στην ίδια ομάδα και επομένως είναι ακίνδυνοι. Το κοινωνικό στίγμα, η ντροπαλότητα, η κοινωνική φοβία, η ανάγκη αποδοχής και η ανάγκη του «ανήκειν» σε μια ομάδα-παρέα, οδηγούν τους περισσότερους από εμάς κατά διαστήματα να φοβόμαστε να είμαστε «διαφορετικοί». Φόβος να εκφράσει κανείς μια άποψη κόντρα των υπολοίπων, φόβος να αμφισβητήσει κανείς κάποιον εικονικά «σπουδαίο», φόβος να συμπεριφερθεί κανείς διαφορετικά, φόβος να εκφράσει κανείς τη σεξουαλική του ταυτότητα, φόβος να εκφράσει κανείς τα συναισθήματά του, φόβος να αφήσει κανείς «την ακτή και να κολυμπήσει στα βαθιά».
Ας στρέψουμε όμως το μεγεθυντικό φακό στην προέλευση και στον τρόπο που διαιωνίζεται ο φόβος αυτός. Η πρώτη εμπειρία που συναντά ο κάθε άνθρωπος είναι η ύπαρξη του σε ένα οικογενειακό περιβάλλον. Εκεί έρχεται σε επαφή με την πρώτη εκπαίδευση, τις γονικές νουθεσίες, αυτά τα «πρέπει» που δεν έχουν λογική παρά μόνο θέτονται από τον σημαντικό γονέα. Το παιδί έχει δύο επιλογές, να υπακούσει ή να μην υπακούσει. Δυστυχώς με αυτόν τον τρόπο έχει αρχίσει να καλλιεργείται η υποταγή ως άξονας αγάπης. Με άλλα λόγια είναι σαν να λέγεται ότι «αφού το λέει ο γονιός σου, έτσι είναι, δεν χρειάζεται εσύ παιδί μου να σκέφτεσαι και να αμφιβάλλεις, άσε εμένα να σκέφτομαι για σένα». Σαφώς και δεν υπάρχει τέλειος γονέας, υπάρχει εκείνος που είναι σε θέση να επαναπροσδιορίζει τις ανάγκες που προβάλλει το αγαπημένο του τέκνο. Αντίθετα, το ανυπάκουο παιδί αρχίζει να ενσωματώνει και να καλλιεργεί ότι «εγώ θα κάνω αυτό που θέλω, άσχετα αν συμφωνείς ή όχι». Είναι θλιβερό βέβαια ότι και αυτό έχει τις συνέπειες του, άλλωστε όποιος έχει την τάση να διαφοροποιηθεί, ο πρώτος φόβος- άρνηση πρωτοεμφανίζεται στους θεσμούς της οικογένειας.
Στη συνέχεια της πορείας του συναντά την εκπαίδευση, άλλες προβοκατόρικες νουθεσίες με σύμβολα, θρησκευτικές διακρίσεις, μπούλινγκ, στιγματισμός και άλλα πολλά. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές με τη σειρά τους επιδιώκουν να έχουν τον έλεγχο, επιθυμούν μία ήσυχη τάξη, παραμένοντας τα παιδιά ήρεμα και κάνοντας ότι λέει ο δάσκαλος, εξάλλου «αυτός ξέρει, όχι αυτά». Αυτό το διαστρεβλωμένο εικονοστάσιο της παιδείας δε μαθαίνει στα παιδιά να σκέφτονται αλλά τους ορίζει τι να σκέφτονται ή πως να συμπεριφέρονται. Για παράδειγμα, αν πάει ένα παιδί που γράψει με το αριστερό πολύ πιθανόν να εστιάσουν τόσο πολύ στη διαφορετικότητά του που το παιδί θα αρχίσει να αναρωτιέται ότι κάτι έχει. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ( ΔΕΠΥ- δυσλεξία). Η δυσκολία του παιδαγωγικού συστήματος να αγκαλιάσει τη διαφορετικότητα είναι προφανής. Έχει τρομερό ενδιαφέρον το γεγονός ότι πραγματικά σπουδαίοι άνθρωποι και εφευρέτες είναι δυσλεκτικοί.
Σε κάποια φάση το παιδί αρχίζει και μεταβαίνει στην εφηβεία, όπου αρχίζει να επαναστατεί ενάντια στο γονικό κατεστημένο, αρχίζει και ξεδιπλώνεται η τάση του για ανεξαρτησία. Απογοητευτικό είναι που κάποιοι γονείς δυσκολεύονται να αντιληφθούν αυτήν την τάση ως βιολογική και την εντάσσουν στην «επιθετική συμπεριφορά». Αυτή η λανθασμένη ερμηνεία τους ωθεί και δικαιολογεί παράλληλα την δική τους άκαμπτη σκληρότητα. Ελάχιστοι γονείς συναισθάνονται και επιτρέπουν στο παιδί να επαναστατήσει. Ως έφηβος έχει ακόμη ανάγκη την αίσθηση του « ανήκειν» και για αυτό συνήθως τείνει να ανήκει σε μια παρέα ή σύνολο, νοιώθοντας ασφαλής εκεί.
Στα πρώτα χνάρια της ενηλικίωσης η ανάγκη αυτή διαιωνίζεται, αλλάζει όμως το περιεχόμενο της συζήτησης στο σύνολο ή στη παρέα. Στις παρέες είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις δεν είναι αυθεντικές, θέλουν όλοι να είναι όμοιοι, να συμφωνεί ο ένας με τον άλλον γιατί αν δεν… πολύ πιθανό να χαθεί η ασφάλεια. Κάλλιστα μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι η αυτοπεποίθηση και η δημιουργική έκφραση ευνουχίζεται με έναν άγραφο νόμο.
Κλίκες συναντάμε σε όλους τους χώρους, και όλες λειτουργούν με τον ίδιο άκαμπτο τρόπο. Αυτή η τάση στη συμφωνία μίας κοινής ιδέας και η ανάγκη να είναι όλοι όμοιοι, καλλιεργεί το μίσος την υποτίμηση, την ανευθυνότητα, την υποταγή, την εξάρτηση και την μειονεξία.Φθονούν την διαφορετικότητα με αποτέλεσμα να ενεργοποιείται μία εσωτερική επιθετικότητα όταν κάποιος/α τολμήσει να διαφοροποιηθεί. Περισσότερος φόβος εκδηλώνεται από τον «αρχηγό» της ομάδας ο οποίος απειλείται με την ιδέα ότι μπορεί να εκθρονιστεί. Κάτω από το στρώμα της ελεγχόμενης επιφανειακής συμπεριφοράς, κάτω από την πικρία, τον πόνο υπάρχει ένας εαυτός θετικός και χωρίς μίσος.
Ο φόβος της διαφορετικότητας, που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα διαστρεβλωμένο σύστημα πεποιθήσεων εκδηλώνεται περισσότερο με την προεπαφή με το άγνωστο, το άγνωστο φοβίζει, τρομάζει, καταρρίπτει τα στεγανά. Η ασφάλεια είναι πλέον παρελθόν, η συνάντηση με το διαφορετικό είναι σαν μία συνάντηση δύο χημικών ουσιών, μπορεί να γίνει έκρηξη μπορεί να υπάρξει και δημιουργία. Σε αυτές τις συναντήσεις δομείται η προσωπικότητα του ανθρώπου, εκεί που υπερβαίνει το φόβο του, αφήνει την αγέλη και διερευνά τη ζωή σύμφωνα με τις αισθήσεις του. Σε αυτές τις συναντήσεις αναδύεται ο αυθεντικός εαυτός.
Διαφορετικός στις μέρες μας είναι αυτός που αντέχει να είναι ο εαυτός του, αυτός που είναι λειτουργικός, αυτός που έχει την ικανότητα να παραμένει στο παρόν και αυτός που μπορεί να σχετιστεί ως ενήλικας πλέον ( αμφισβητώντας τα μέχρι τώρα πρέπει) ίσως ακούγεται δύσκολο, ίσως όχι. Η αποδοχή του εαυτού, η διαφοροποίηση και η αμφισβήτηση της μέχρι τώρα ταυτότητας του είναι και η αρχή της αλλαγής η οποία με την σειρά της οδηγεί στην αυτοπραγμάτωση. Η γνώση είναι δύναμη και όταν λέμε γνώση δεν εννοούμε τίποτε άλλο πέρα από την αυτογνωσία.
Θεωρώ ότι από τους πιο εύστοχους προβληματισμούς που έχω συναντήσει είναι του Rogers, υπενθυμίζοντας μας « πόσο ασφαλείς νοιώθουμε να δεχτούμε το διαφορετικό;»
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Rogers C, (2006) Το γίγνεσθαι του προσώπου, (Μυρτώ Ρηγοπούλου), Αθήνα
Ερευνητές Alain Blanchet – Alain Trognon, Ψυχολογία Ομάδων, εκδόσεις Σαββάλας
Stewart I, Joines V (2006) Η συναλλακτική ανάλυση σήμερα (Ευδοξία Ρέντα) Αθήνα