Δήμητρα ΠαράσχουΆρθρο: Δήμητρα Παράσχου
Ψυχολόγος – Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια
Επιμέλεια: Παναγιώτα Καραγιάννη
Φιλόλογος
Μέσα στα ψυχολογικά βάθη του ανθρώπου βρίσκεται, σύμφωνα με τον Jung (1959) ένα τμήμα της προσωπικότητας όπου διατηρεί τα συλλογικά και ατομικά κομμάτια τα οποία και δεν φαίνεται να είναι συμβατά με τη συνειδητή στάση ζωής που κάποιος επιλέγει να έχει. Αυτά τα κομμάτια μένουν σε ασυνείδητο επίπεδο, λειτουργώντας σχεδόν αόρατα από την κατανόηση της συνειδητής μας καθημερινότητας, υφαίνοντας μία αδιόρατη πραγματικότητα η οποία χρειάζεται να έρθει στο φως ώστε να ενσωματωθεί και με τα υπόλοιπα στοιχεία της προσωπικότητας. Για τον Jung αυτό το κομμάτι της προσωπικότητας αναφέρεται ως το αρχέτυπο της Σκιάς, και θεωρήθηκε ως ένα απο τα πιο σημαντικά στοιχεία στην πορεία της αυτοανακάλυψης και της προσωπικής εξέλιξης.
Η Σκιά είναι παρούσα μέσα σε κάθε μύθο και παραμύθι. Είναι τα παρασκηνιακά εμπόδια που εμφανίζονται στο μονοπάτι του ήρωα, οι άγνωστοι άνθρωποι που θέλουν να σφετεριστούν τη δύναμη του ή να καταστρέψουν τις θετικές του ποιότητες. Το αρχέτυπο της Σκιάς ενσαρκώνεται μυθολογικά στους κλέφτες, τους απατεώνες και τους δολοφόνους που δρουν χωρίς κανείς να τους καταλάβει, ενώ οι ίδιοι δημιουργούν σοβαρές δυσκολίες στην υλοποίηση ενός στόχου. Μπορεί ακόμα να βρεθεί και σε μέρη όπου εμφανίζονται ως κακόφημα, εγκαταλελειμμένα ή «στοιχειωμένα» από δυνάμεις που δύσκολα ο άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει και δαμάσει.
Ακόμα και σε βιβλία όμως, αυτό το ανεξιχνίαστο ψυχολογικό μας κομμάτι κάνει την εμφάνιση του πολύ συχνά. Στην κλασσική πλέον νουβέλα “The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde”, οι συγγραφείς Stevenson, Middleton και Carabine (1993). αποτυπώνουν με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο την αδυναμία του (συνειδητού εαυτού) γιατρού Τζέκιλ να διαχειριστεί τον κύριο Xάιντ-τον κακό του εαυτό- τον οποίο και απελευθέρωσε μέσω ενός αποτυχημένου πειράματος. Ο κύριος Χάιντ (η Σκιά) φτάνει να διαπράξει δολοφονίες, πράγματα ιδιαίτερα απεχθή στον ίδιο τον γιατρό- ο οποίος όμως δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να περιορίσει τη δράση του κρυφού του εαυτού. Εδώ η Σκιά είναι μία ανεπεξέργαστη ψυχολογική δύναμη που δεν μπορεί να τιθασευτεί, ούτε και να ενσωματωθεί στα βασικά χαρακτηριστικά του Εαυτού, για αυτό και είναι καταστροφική στον μέγιστο βαθμό.
Το ίδιο το αρχέτυπο περικλείει όλα τα στοιχεία που θεωρήσαμε ως αρνητικά είτε ως ατομικές οντότητες, είτε ως συλλογικό ασυνείδητο. Ένα παιδί μεγαλώνει με κάποιους κανόνες, οι οποίοι δίνονται τόσο μέσα από το άμεσο περιβάλλον, όσο και από την κοινωνία στην οποία αναπτύσσεται. Τα κομμάτια της προσωπικότητας του τα οποία έρχονται σε σύγκρουση με τις αποδεκτές νόρμες τείνει το παιδί να τα απωθεί, δημιουργώντας έτσι την Σκιά- ή στην ορολογία του Φρόυντ, το ασυνείδητο ή το Αυτό (id). Σύμφωνα με την αναλυτική θεωρία, όσο μεγαλύτερο είναι το χάσμα ανάμεσα στην Σκιά και τον συνειδητό Εαυτό, τόσο κάποιος μπορεί να βιώνει περισσότερο άγχος και εσωτερική σύγκρουση στην καθημερινότητα του.
Η ενσωμάτωση της Σκιάς είναι ίσως από τα πιο ουσιώδη κομμάτια στον δρόμο της προσωπικής ανακάλυψης. Αν και φαίνεται δύσκολο εγχείρημα, ωστόσο αυτά τα παραμελημένα εσωτερικά κομμάτια αποζητούν και εκείνα τη συνειδητή αναγνώριση της ύπαρξης τους ώστε να εκλεπτυνθούν και να γίνουν αποδεκτά. Ο ίδιος ο Jung (1959) συνήθιζε να αναφέρει πως είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε το εαυτό μας στο σύνολο του και όχι μόνο στα κομμάτια που μας είναι αρεστά και «εύκολα» να τα υιοθετήσουμε ως θετικά χαρακτηριστικά. Όσο περισσότερο γυρνάμε την πλάτη μας στη Σκιά μας, τόσο περισσότερο εκείνη φαίνεται να ορθώνει το ανάστημα της απέναντι μας, επειδή και εκείνη ζητά την αναγνώριση, την ύπαρξη σε κάτι πολύ καλύτερο από τα εσωτερικά βάθη στα οποία την έχουμε καταδικάσει. Μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα ευχάριστα τα όσα μάθουμε από την επαφή μαζί της, εκείνο όμως που είναι βέβαιο είναι πως θα ανακαλύψουμε και ψυχολογικές δυνατότητες που αφήσαμε στην άκρη αλλά και θα θεραπεύσουμε τραύματα που έχουν μείνει βαθιά θαμμένα, και τα οποία μπορεί να εμποδίζουν στο να ζήσουμε την εσωτερική πληρότητα που λαχταράμε. Όπως είπε και ο ίδιος ο Jung “κανείς δεν μπορεί να φτάσει στην εσωτερική φώτιση με το να οραματίζεται φωτεινές οντότητες, αλλά με το να κάνει τα σκοτεινά του κομμάτια συνειδητά».
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Jung, C.G. (1959). The Archetypes and the Collective Unconscious. New York: Princeton University Press
Stevenson, R.L., Middleton, T., Carabine, K. (1993). Dr Jekyll and Mr Hyde (Wordsworth Classics). Hertfordshire: Wordsworth Editions.