Γιώργος ΚιτσαράςΆρθρο: Γιώργος Κιτσαράς
Ψυχολόγος, υπ. διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ
Επιμέλεια: Θεοδώρα Βαγιώτη
Φιλόλογος
«Αποσυρόμαστε στις δικές μας φυσαλίδες (bubbles)… κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου περιβαλλόμαστε από άτομα που μας μοιάζουν και μοιράζονται παρόμοιες πολιτικές απόψεις και ποτέ δεν εναντιώνονται στις απόψεις μας… Ολοένα και περισσότερο αισθανόμαστε προστατευμένοι και ασφαλείς μέσα στις φυσαλίδες μας με αποτέλεσμα να αποδεχόμαστε μόνο νέα και πληροφορίες που ταιριάζουν με τις απόψεις μας, είτε είναι σωστές ή όχι, αντί να ακολουθούμε τις έγκυρες πηγές που υπάρχουν εκεί έξω» Πρόεδρος Barak Obama, αποχαιρετιστήριος λόγος, 10 Ιανουαρίου 2017.
Ζούμε μέσα σε μία φυσαλίδα, στη δική μας φυσαλίδα. Είναι μία φυσαλίδα μέσα στην οποία εν μέρει γεννιόμαστε και εν μέρει δημιουργούμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Μέσα στη φυσαλίδα βρίσκουμε τα πάντα: νέα, ενδιαφέροντα στοιχεία, πολιτικές απόψεις και άλλα άτομα τα οποία μοιράζονται κοινές, εάν όχι πανομοιότυπες απόψεις και ιδεολογίες. Οι φυσαλίδες αυτές ενισχύονται καθημερινά μέσα από μία συνεχή ροή κεκαλυμμένων προκατειλημμένων πληροφοριών. Αυτές οι πληροφορίες, εν αγνοία μας, έχουν φιλτραριστεί προκειμένου να αντανακλούν και να αντηχούν τις απόψεις μας με απώτερο σκοπό την προσέλκυση των «likes» και των κοινοποιήσεων. Οι καθημερινές μας πληροφορίες σπάνια διαφέρουν ως προς το περιεχόμενό τους. Οι φυσαλίδες μάς καθοδηγούν στο να διαβάσουμε νέα και να αναζητήσουμε πληροφορίες που θα ταιριάξουν με τα πιστεύω και τις απόψεις μας. Οι φυσαλίδες μάς καθοδηγούν στο να κοροϊδεύουμε, να κριτικάρουμε και να απορρίπτουμε πηγές πληροφόρησης και νέα τα οποία δεν μας ταιριάζουν, που εναντιώνονται στα πιστεύω μας. Οι φυσαλίδες μάς κάνουν να νιώθουμε χαρούμενοι. Μας δίνουν την αίσθηση ενός οικείου και σταθερού περιβάλλοντός σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και ολοένα απρόβλεπτο κλίμα. Ωστόσο οι φυσαλίδες αυτές μπορούν να γίνουν επικίνδυνες. Μπορεί να αρχίσουν να σμικραίνουν και να σμικραίνουν μέχρις ότου ελάχιστες πολύ προκατειλημμένες και υπερβολικά συμπυκνωμένες πληροφορίες φτάνουν στα αυτιά μας. Οι φυσαλίδες από οικεία και σταθερά περιβάλλοντα μπορεί εύκολα να μετατραπούν σε απομονωμένα και σκοτεινά κλουβιά.
Εξίσου ανησυχητικά, οι φυσαλίδες μας μπορούν να χειραγωγηθούν και στη συνέχεια μπορούν να μας χειραγωγήσουν. Μερικά χρόνια πριν, μία εταιρεία έλαβε εκατομμύρια σε επενδύσεις από έναν συντηρητικό επιχειρηματία (Cadwalladr & Graham-Harrison, 2018; Rosenberg, Cofensore & Cadwalladr, 2018). Σήμερα, αυτή η εταιρία έχει μεγαλώσει και ονομάζεται Cambridge Αnalytica με γραφεία τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στις ΗΠΑ. Αυτή η εταιρεία έπαιξε κεντρικό ρόλο στη συλλογή εκατομμυρίων προφίλ χρηστών του Facebook, εις αγνοία των χρηστών, αποσκοπώντας στην καλύτερη κατανόηση του κόσμου τους, των προτιμήσεών τους, των ενδιαφερόντων τους… εν γένει, των φυσαλίδων τους. Στη συνέχεια, η ίδια εταιρεία ενορχήστρωσε μία γιγαντιαία επιχείρηση διασποράς κεκαλυμμένων, υπερβολικά φιλτραρισμένων πληροφοριών για την επιρροή και εν μέρει χειραγώγηση ψηφοφόρων κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου για την ανάδειξη του νέου προέδρου των ΗΠΑ το 2016 (Cadwalladr & Graham-Harrison, 2018; Osborne, 2018; Rosenberg, Confensore & Cadwalladr, 2018). Έχοντας συλλέξει όλες τις πληροφορίες σχετικά με τη φυσαλίδα του κάθε χρήστη, το μόνο που χρειάστηκε να κάνει η Cambridge Analytica ήταν τους προωθήσει πληροφορίες που ταίριαζαν στα πιστεύω και στα ενδιαφέροντά τους. Με την είσοδο της πληροφορίας στη φυσαλίδα, ο κάθε χρήστης-αποδέκτης την κοινοποίησε, την σχολίασε και τη συζήτησε με τους φίλους και τους οικείους του, ουσιαστικά άτομα τα οποία ζούνε σε παρόμοιες φυσαλίδες. Με λίγη, έως και καθόλου, επαφή με άτομα διαφορετικών απόψεων και ιδεολογιών το υπερβολικά φιλτραρισμένο περιεχόμενο κατάφερε να ανθίσει. Ο ακριβής ρόλος και η νομιμότητα των δράσεων της Cambridge Analytica μένει να αποσαφηνιστεί μέσα από τις συνεχιζόμενες έρευνες των αρχών στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Πάραυτα, μέσα από τη δράση της η Cambridge Analytica απέδειξε με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο το πως εταιρείες, οργανώσεις ή και μεμονωμένα άτομα μπορούν να εκμεταλλευτούν τις φυσαλίδες τις οποίες δημιουργούμε γύρω μας υπονομεύοντας τις επιλογές μας, φθείροντας τις κοινωνίες μας και διακινδυνεύοντας τις δημοκρατικές μας αξίες.
Ας σκεφτούμε για ένα λεπτό: πόσο ελεύθεροι είμαστε άραγε; Πόσο σίγουροι είμαστε για τις αποφάσεις μας; Σε τι βαθμό παίρνουμε αποφάσεις μόνοι μας και σε τι βαθμό αυτές είναι αποτέλεσμα ασυνείδητης χειραγώγησης; Στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, υπάρχει διέξοδος από τις φυσαλίδες μας;
Περισσότερες πληροφορίες για τις αποκαλύψεις σχετικά με τη δράση της Cambridge Analytica στο δημοσιογραφικό ρεπορτάζ του Guardian/Observer και των Τhe New York Times στο https://www.nytimes.com/2018/03/19/technology/facebook-cambridge-analytica-explained.html & https://www.theguardian.com/uk-news/cambridge-analytica
Βιβλιογραφικές αναφορές
Cadwalladr C. & Graham-Harrison E. (2018, March). Revealed: 50 million Facebook profiles harvested for Cambridge Analytica in major data breach. The Guardian. Retrieved from: https://www.theguardian.com/news/2018/mar/17/cambridge-analytica-facebook-influence-us-election
Osborne H. (2018, March). What is Cambridge Analytica? The firm at the centre of Facebook’s data breach. The Guardian. Retrieved from: https://www.theguardian.com/news/2018/mar/18/what-is-cambridge-analytica-firm-at-centre-of-facebook-data-breach
Rosenberg M., Confensore N. & Cadwalladr C. (2018, March). How Trump Consultants Exploited the Facebook Data of Millions. The New York Times. Retrieved from: https://www.nytimes.com/2018/03/17/us/politics/cambridge-analytica-trump-campaign.html