Χρύσα ΜαγγινοπούλουΚείμενο: Χρύσα Μαγγινοπούλου
Κοινωνική Ανθρωπολόγος
Επιμέλεια: Γιώτα Καραγιάννη
Φιλόλογος
«Η ταινία αυτή δεν είναι ούτε για το σήµερα ούτε για το µέλλον. ∆ε µιλάει για ένα συγκεκριµένο µέρος. ∆εν υπηρετεί καµία τάση, κόµµα ή τάξη. Έχει µια ιδέα που βασίζεται σε κάτι συγκεκριμένο. Δεν θα υπάρξει ποτέ κατανόηση ανάμεσα στα χέρια και το μυαλό, εκτός κι αν η καρδιά δράσει ως μεσάζων». Μ΄αυτό ακριβώς το µήνυµα ξεκίνησε η ταινία Metropolis. Το ημερολόγιο έγραφε 10 Ιανουαρίου 1927.
Μια από τις σπουδαιότερες ταινίες όλων των εποχών, πανάκριβη υπερπαραγωγή, ορόσημο του παγκόσμιου κινηματογράφου, τόσο του βωβού όσο και για τις επόμενες γενεές, η κυριότερη επιρροή σε όλες τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας που γυρίστηκαν από τότε: Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Ρίντλεϊ Σκοτ, Στίβεν Σπίλμπεργκ, Τζορτζ Λούκας, δεν υπάρχει σκηνοθέτης του φανταστικού, που να μην χρωστάει πολλά στην περίφημη ταινία του πρωτοπόρου Φριτς Λανγκ.
Η ιδιαίτερη αξία της ταινίας είναι ότι γυρίστηκε σε μια εποχή καλλιτεχνικού αναβρασμού αγκαλιάζοντας πολλές από τις ιδέες και την αισθητική των ρευμάτων της εποχής, από νταντά ως εξπρεσιονισμό, μοντερνισμό και bauhaus, δημιουργώντας ένα εξαίσιο και εκκεντρικό αισθητικό αποτέλεσμα.
Η υπόθεση εξελίσσεται σε µια φουτουριστική δυστοπία, την πόλη Metropolis, παράδειγμα υψηλής τεχνολογίας, στολίδι της πιο μοντέρνας αρχιτεκτονικής, με εντυπωσιακά πανύψηλα κτήρια, εναέρια κυκλοφορία, πλούτο, διασκέδαση -ένας εξελιγμένος παράδεισος, ο οποίος όμως είναι χωρισμένος σε δυο τάξεις. Την ελίτ της κοινωνίας (τους σκεπτόμενους) και τους εργάτες (µη σκεπτόµενοι). Οι εργάτες δε σκέπτονται, δεν έχουν όνοµα αλλά µόνο αριθµό. Ο χώρος που ζουν µοιάζει µε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Περπατάνε ρυθµικά µε σκυµµένα τα κεφάλια γεγονός που υποδεικνύει βέβαια υποταγή. Οι δε σκεπτόµενοι, οι πλούσιοι δηλαδή, ζουν σε µια λαµπερή πόλη, εκπληκτικής αρχιτεκτονικής. Εκµεταλλεύονται τους εργάτες πολύ εύκολα και ζουν βασιλικά. Τότε εµφανίζεται η κόρη ενός εργάτη, η Μαρία, που αντιλαμβάνεται τη δυστυχία τους και προσπαθεί να τους αφυπνίσει λέγοντας τους την ιστορία της Βαβέλ αλλά και να οργανώσει την επανάστασή τους. Ένας εκ των ελίτ µε κάποιο τρόπο καταλαβαίνει τα σχέδια της και δηµιουργεί ένα ανθρωπόμορφο ροµπότ, που της µοιάζει, ώστε να καταστρέψει τα σχέδιά της. Και, μόλις οι συνέπειες των καταστρεπτικών πράξεων της ψεύτικης Μαρίας αρχίσουν να φαίνονται, η Metropolis, πάνω και κάτω από τη γη, δεν θα είναι ποτέ η ίδια..
Προσπαθώντας να ορίσει ένα «τόπο» για να περιγράψει μια ιδανική για αυτόν κοινωνική συνθήκη, ο Τόμας Μορ θα γράψει κάπου στις αρχές του 1500 την Ουτοπία του. Η έννοια της «ουτοπίας», ως το ιδεατό τέλος της διαδρομή, για την ανθρώπινη κοινωνία, θα ταυτιστεί μετέπειτα με την σωστή εννοιολογικά λέξη, δηλαδή την «ευτοπία». Η γλωσσική ωστόσο βάση του σημαίνοντος είναι από μόνη της βαθιά δυστοπική: Ουτοπία είναι ο μη-τόπος, ο τόπος που δεν πρόκειται να υπάρξει. Η τέχνη, η επιστήμη, η κοινωνία, ατομικότητες και συλλογικότητες, αναζητούν μια ευτοπία που έχουν ταυτίσει με ουτοπία- κάτι δηλαδή που δεν πρόκειται να βρεθεί. Ίσως να είναι και αυτό ένας λόγος που σπανίως θα συναντήσουμε μια «ουτοπική» ταινία –αντίθετα, με την δυστοπία στην τέχνη, και ήδη από τις αρχές του αιώνα η δυστοπία αποτελεί ένα προσφιλές αλληγορικό μοτίβο για να αναπτυχθούν όλοι οι φόβοι, οι αγωνίες και τα αδιέξοδα της κάθε εποχής.
Τα δυστοπικά έργα εγκολπώνουν μία αντίφαση ευαίσθητη, γοητευτική, αλλά κατά βάθος πλήρως λογική. Ενώ τα διαπερνά μια σαρωτική και ασφυκτική απαισιοδοξία για το επερχόμενο μέλλον, εντούτοις διατηρούν μία φλόγα. Το σκοτάδι που τα καλύπτει προκύπτει από την έντονη ανάγκη τους για φως, από την αίσθηση καθήκοντος να προειδοποιήσουν έγκαιρα για την έλευση του σκοταδιού, μήπως και καταφέρουν να περισώσουν λίγο φως. Τα δυστοπικά έργα έχουν μεν το βλέμμα τους φαινομενικά στραμμένο στο μέλλον, αλλά το μυαλό τους είναι καρφωμένο στο παρόν. Σε ένα παρόν δυσοίωνο, απειλητικό και παραμορφωμένο. Σε ένα παρόν που αναπόφευκτα θα δεσμεύσει δυσοίωνα το μέλλον με τρόπο καταλυτικό, αλλά όχι μη αναστρέψιμο.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Booker, M. K. (1994). Dystopian literature: A theory and research guide. Greenwood Press.
More T. (2003). Ουτοπία. Εκδόσεις Ιάμβλιχος (μτφ. Βαρσάκη Νατάσσα).