Κατερίνα ΛυσιόβαΆρθρο: Κατερίνα Λυσιόβα
Εκπαιδευτικός και Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Γιάννα Τζιρίτα
Φιλόλογος
“Πες ευχαριστώ στον παππού!”
“Πες ευχαριστώ στη θεία!”
Πώς μαθαίνει ένα παιδί να ευγνωμονεί; Τι χρειάζεται να έχει κατανοήσει πρώτα; Πρέπει να επιμένουμε στα παιδιά μας να λένε ευχαριστώ όταν τους προσφέρουν κάτι οι άλλοι;
Η ευγνωμοσύνη είναι εκείνη η αρετή που συνδέεται με την ανιδιοτέλεια. Μήπως χάνει την ηθική ταυτότητα και υπόστασή της αν της προσδώσουμε το χαρακτήρα του ανταλλάγματος και την περιορίσουμε στη σφαίρα των καλών πράξεων και της ανταπόδοσης;
Τελικά πότε η ευγνωμοσύνη μας είναι αυθεντική; Υπάρχει κανόνας γι αυτό;
Στα μικρά παιδιά, μαθαίνουμε από νωρίς να ευχαριστούν για ένα δώρο, να λένε ευχαριστώ ως ένδειξη καλής συμπεριφοράς και θεωρείται σημαντική για την κοινωνική τους αποδοχή. Οι Bartlett και DeSteno και οι McCullough, Kimeldorf, & Cohen, έδειξαν ότι διευκολύνουμε τα μικρά παιδιά, μέσα από την έκφραση ευγνωμοσύνης, την ψυχική και σωματική υγεία τους. Επίσης, η απλότητα της έκφρασης ενός «ευχαριστώ» οδηγεί τα μικρά παιδιά να κατανοούν τις προθέσεις των άλλων πιο εύκολα αν και μια παλιότερη μελέτη έδειξε ότι τα παιδιά δεν εσωτερικεύουν με τον ίδιο τρόπο τα αξιακά συστήματα όπως οι ενήλικες, και έτσι δεν είναι πάντα χρήσιμος ο μηχανισμός ευγνωμοσύνης για την ψυχική υγεία τους. Άλλωστε πρέπει να εμπλακεί και η ηθική σκέψη, η ηθική λογική για να μπορέσουν τα παιδιά να κατανοήσουν σε βάθος συναισθήματα τόσο σύνθετα όσο η ευγνωμοσύνη ή η υπερηφάνεια, η ζήλια κ.α.
Πολλές έρευνες έδειξαν τη θετική ωφέλεια της πρακτικής της ευγνωμοσύνης στα μικρά παιδιά, όμως, η πραγματική ωφέλεια συνοδεύεται από αυθεντικά συναισθήματα, κάτι που φαίνεται από την αύξηση των θετικών επιδράσεων σε μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά. Απαραίτητη προϋπόθεση λοιπόν είναι ένας στοιχειώδης βαθμός ωριμότητας, που να επιτρέπει στο παιδί την κατανόηση σύνθετων συναισθημάτων.
Ο εξαναγκασμός των παιδιών να εκφράζουν ευγνωμοσύνη, ίσως φαίνεται να απέχει από την πραγματική έκφραση της και ο κύριος λόγος είναι ότι χάνεται το εσωτερικό κίνητρο να το κάνουν και υπερισχύει η κοινωνική επιταγή, ένα εξωτερικό κίνητρο, μια ανάγκη αποδοχής και συνεργασίας με τους σημαντικούς (μεγ)άλλους. Είναι άραγε λάθος λοιπόν που οι γονείς μαθαίνουν στα παιδιά τους να δείχνουν ευγνωμοσύνη; Όχι όταν οι επικλήσεις τους συνοδεύονται από τη δική τους έμπρακτη έκφραση ευγνωμοσύνης, καθώς η εξωτερικά ρυθμιζόμενη συμπεριφορά εσωτερικεύεται, με τον καιρό και όσο μεγαλώνουν θα εκτιμούν και θα ευχαριστούν ότι ανταποκρίνεται στις αξίες που διδάσκονται. Επομένως αυτό που χρειάζεται δεν είναι μόνο η μάθηση της συμπεριφοράς με την απλή λεξούλα «ευχαριστώ» αλλά και η ταυτόχρονη μάθηση των αξιών όπως η ενσυναίσθηση, η ανιδιοτέλεια, η άνευ όρων αποδοχή των άλλων, μαθήματα που ξεκινούν από τους γονείς προς τα παιδιά και γενικεύονται από τα παιδιά προς τους άλλους.
Τελικά η ευγνωμοσύνη ναι, είναι ανταλλάξιμη, είναι και ανταποδοτική και στην ύψιστη μορφή της είναι ανιδιοτελής. Στην πρώιμη μορφή της είναι ένας απλοϊκός μηχανισμός και στην ύψιστη μορφή της είναι ικανή να αλλάξει τη φυσιολογία του οργανισμού αλλά και τις νευρωνικές συνδέσεις του εγκεφάλου. Και όχι! Δε χάνει την ηθική ταυτότητά της αν την ανταλλάξουμε με κάτι, ούτε περιορίζεται. Όπως όλα τα πράγματα, έτσι και αυτή, ωριμάζει μέσα στο παιδί μαζί με τις εμπειρίες του, τη λογική και τα συναισθήματά του. Εμείς απλά φυτεύουμε το σποράκι της και το ποτίζουμε με τη δική μας συμπεριφορά, μέχρι να τη δούμε να ανθίζει.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Bartlett, M. Y., & DeSteno, D. (2006). Gratitude and prosocial behavior: Helping when it costs you. Psychoiogical Science, 17, 319-325.
Layous, K., & Lyubomirsky, S. (2014). Benefits, mechanisms, and new directions for teaching gratitude to children. School Psychology Review, 43(2), 153.
McCullough, M. E., Kimeldorf, M. B., & Cohen, A. D. (2008). An adaptation for altruism? The social causes, social effects, and social evolution of gratitude. Current Directions in Psychological Science, 17, 281-285.
Eisenberg, N., Fabes, R. A., & Spinrad, T. L. (2006). Prosocial orientation. In W. Damon, R. M. Lerner, & N. Eisenberg (Eds.), Handbook of child psychology: Social, emotional, and personality development (pp. 646-718). New York: Wiley.