Δήμητρα ΠαράσχουΆρθρο: Δήμητρα Παράσχου
Ψυχολόγος – Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια
Επιμέλεια: Γεωργιάνα Ψυχάλη
Φιλόλογος
Ως ψυχολογική χειριστικότητα μπορεί να οριστεί η προσπάθεια της έμμεσης πίεσης που δέχεται ένα άτομο μέσω νοητικών διαστρεβλώσεων και συναισθηματικής εκμετάλλευσης με απώτερο σκοπό να πραγματοποιήσει τους στόχους ενός άλλου ατόμου. Συχνά η χειριστικότητα μπορεί να καμουφλαριστεί ως ενδιαφέρον, αγάπη, ήθος και ευθύτητα, κάτι που στην ουσία δεν είναι αληθές αφού το χειριστικό άτομο εστιάζει κυρίως στην ικανοποίηση των δικών του αναγκών. Ένας τέτοιος άνθρωπος συνήθως παρουσιάζει την εικόνα του απολύτως έντιμου και ειλικρινούς ατόμου που δε διστάζει να παραδεχτεί άμεσα τα λάθη του, τις αδυναμίες του και να ζητήσει συγγνώμη πάραυτα. Τις περισσότερες φορές, όμως, αυτό φαίνεται να είναι απλώς μία τεχνική προκειμένου να μεταφέρει στους άλλους τύψεις και ενοχές, ώστε οι ίδιοι να αφήσουν στην άκρη τις προσωπικές τους ανάγκες και συναισθήματα για χάρη του «αδικημένου» συνανθρώπου τους. Ουσιαστικά, ο χειριστικός άνθρωπος διαστρεβλώνει την όποια κατάσταση προκειμένου να επιτύχει συναισθηματικό και νοητικό έλεγχο στους άλλους.
Για να επιτύχουν αυτό το αποτέλεσμα, μπορούν να βρουν διάφορους τρόπους, αφού είναι εξαιρετικά ευέλικτοι, νοητικά και λεκτικά. Ο ψυχοθεραπευτής Simon (2010) αναφέρει πως οι χειριστικοί άνθρωποι έχουν την ικανότητα να πάρουν μία ιστορία και να την αντιστρέψουν σε τέτοιο βαθμό, έτσι ώστε αυτό που αρχικά έγινε και ειπώθηκε να είναι στη συνέχεια μετά βίας αναγνωρίσιμο από τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους. Διαστρεβλώνουν την αλήθεια συνεχώς, με λεπτοφυείς τρόπους, ενώ μπορούν να καταφύγουν στο ψέμα αν αυτό εξυπηρετεί το σκοπό τους.
Ένα άλλο τους χαρακτηριστικό είναι η προσωπική τους θυματοποίηση. Σε κάθε κατάσταση που βιώνουν είναι όλα και όλοι εναντίον τους, ενώ οι ίδιοι εμφανίζονται να έχουν πάντα τις καλύτερες και θετικότερες προθέσεις. Έχουν την τάση να δραματοποιούν κάθε γεγονός που τους συμβαίνει ώστε να προκαλέσουν τη συμπάθεια των άλλων, ενώ κυριότερα δεν θέλουν να αναλάβουν την ευθύνη για τίποτα. Μπορεί, ακόμα, να φαίνονται παθητικά επιθετικοί, ή καλοί για ένα μικρό διάστημα και απόμακροι το επόμενο. Ο στόχος εδώ είναι να δημιουργηθούν στους άλλους ανασφάλειες και φόβοι, κάτι που ενδυναμώνει τους χειριστικούς ανθρώπους, κάνοντάς τους να νιώθουν πως ελέγχουν την κάθε σχέση και κατάσταση στη ζωή τους. Επίσης, συχνά παρατηρείται και η καταφυγή σε προσωπικές επιθέσεις και επικρίσεις, ώστε, μειώνοντας την προσωπικότητα του άλλου, να επιτύχουν αυτό που θέλουν.
Επειδή πολλοί χειριστικοί άνθρωποι μαθαίνουν και υιοθετούν αυτούς τους δυσλειτουργικούς τρόπους συμπεριφοράς ήδη από τα παιδικά τους χρόνια (μέσω μοντελοποίησης των γονιών τους), θεωρούν πως ό,τι κάνουν είναι φυσιολογικό. Έτσι, δεν αισθάνονται ενοχές για τη συμπεριφορά τους αφού η εστίαση τους είναι η προσωπική ικανοποίηση και επίτευξη όσων θεωρούν σημαντικά για τον εαυτό τους.
Εδώ χρειάζεται να σημειωθεί πως τα χαρακτηριστικά χειριστικότητας ενός ατόμου συνήθως εκδηλώνονται προοδευτικά. Για αυτό, δεν είναι εφικτό κάποιος να κατανοήσει αυτούς τους μηχανισμούς εξ αρχής. Ένα χειριστικό άτομο μαθαίνει με τον καιρό πως μπορεί να εκμεταλλευτεί προς όφελός του τα ευάλωτα σημεία των άλλων ανθρώπων μέσω παρατήρησης. Επιπλέον, φαίνεται πως οι πιο ευάλωτοι άνθρωποι σε τέτοιες καταστάσεις είναι οι εξής:
- Όσοι αποζητούν την αποδοχή των άλλων για να νιώσουν ότι αξίζουν, προσπαθώντας να αποφύγουν την οποιαδήποτε μορφή απόρριψης.
- Οι άνθρωποι που φοβούνται να εκφράσουν αρνητικά συναισθήματα ή να πουν ακόμα και «όχι», προσπαθώντας να μην συγκρουστούν με τους άλλους.
- Όσοι συνδέουν την αυταξία τους με την αποκλειστική ικανοποίηση των αναγκών του άλλου, αφήνοντας στην άκρη τον εαυτό τους.
Από τα παραπάνω γίνεται εμφανή η δυσκολία ενός ατόμου να αλλάξει ένα χειριστικό άνθρωπο, αφού και ο ίδιος φαίνεται να μην αντιλαμβάνεται την λανθασμένη του συμπεριφορά – και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει και η διάθεση από μέρους τέτοιων ανθρώπων να αλλάξουν πραγματικά. Οπότε, εκείνο που χρειάζεται να γίνει είναι να μπορέσει το άτομο που γίνεται δέκτης να θέσει όρια, ειδικά σε συναισθηματικό επίπεδο. Αυτό στην αρχή δεν θα είναι καθόλου εύκολο καθώς η χειριστική συμπεριφορά είναι λεπτοφυής και καλύπτεται από το πέπλο της «αγάπης» (σε οποιαδήποτε μορφή σχέσης). Στην πορεία όμως, και όσο συνεχίζεται αυτή η συμπεριφορά, ο δέκτης αυτής της κατάστασης φτάνει σε σημείο να χάνει τον εαυτό του και να μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο αυτολύπησης, αφού θεωρεί πως φταίει για ό,τι άσχημο συμβαίνει. Ο σύμβουλος προσωπικής επιτυχίας Preston (χ.χ.) αναφέρει πως όσο δεν υπάρχει μία οριοθέτηση προς το χειριστικό άτομο, τόσο εκείνο θα νιώθει πως έχει τον έλεγχο της ζωής των άλλων – κάτι που του δίνει ακόμα μεγαλύτερη συναισθηματική δύναμη.
Η προσωπική ενδυνάμωση είναι η μεγαλύτερη ασπίδα απέναντι σε οποιοδήποτε είδος χειριστικής συμπεριφοράς που μπορεί να εισπράξει κάποιος από άλλους. Η κατανόηση του εαυτού, των προσωπικών δυνατοτήτων και αδυναμιών δίνει την εσωτερική ασφάλεια πως ό,τι και αν συμβεί υπάρχουν τα ψυχικά αποθέματα να αντιμετωπιστεί, χωρίς να υπάρξει ίχνος τοξικότητας στο βασικό Εαυτό. Ένας χειριστικός άνθρωπος μπορεί εν τέλει να μας δείξει τις αλλαγές που χρειάζεται να κάνουμε προκειμένου να είμαστε πιο δυνατοί, πιο ολοκληρωμένοι και σε σύνδεση με τον εαυτό μας. Με την προσωπική μας αυτογνωσία καταφέρνουμε να αποδυναμώσουμε έναν χειριστικό άνθρωπο και να κερδίσουμε ένα καλύτερο παρόν και ένα υγιέστερο μέλλον για εμάς.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Preston, N. (χ.χ.) How to Successfully Handle Manipulative People (e-book).
Simon, G.K. (2010). In Sheep’s Clothing: Understanding and Dealing with Manipulative People. Chicago: Parkhurst Brothers Publishers