Φωτεινή ΜαυρογιώργηΆρθρο: Φωτεινή Μαυρογιώργη,
Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Μαρία Σουρτζή,
Φιλόλογος
Βρίσκεστε σε ένα γεμάτο βαγόνι του μετρό ή σε κάποιο αστικό λεωφορείο. Παρατηρείτε κάποιους επιβάτες να κοιμούνται και κάποιους να παραμένουν σιωπηλοί μεταδίδοντας σιωπηλά τις σκέψεις τους. Ένα ζευγάρι στηρίζεται σε μία λαβή μοιράζοντας μηνύματα αγάπης. Χαϊδεύει τον ώμο της με τα χέρια του ενώ εκείνη ακουμπά το κεφάλι της στον ώμο του. Μια μεσήλικη γυναίκα, που βρίσκεται στη γωνία, σπρώχνει έναν νεαρό άνδρα δίπλα της με τον αγκώνα και τον γοφό της. Το μήνυμα είναι σαφές. Θέλει να κάνει χώρο για να κινηθεί.
Η διερεύνηση της ικανότητάς μας να επικοινωνούμε μη-λεκτικά δεν είναι καθόλου νέα ψυχολογική προσέγγιση. Οι ερευνητές έχουν εδώ και καιρό τεκμηριώσει τα σύνθετα συναισθήματα και τις επιθυμίες που αποκαλύπτουν η στάση, οι κινήσεις και οι εκφράσεις μας. Ωστόσο, μέχρι πρόσφατα, η ιδέα ότι οι άνθρωποι μπορούν να μεταδώσουν και να ερμηνεύσουν το συναισθηματικό περιεχόμενο μέσω ενός άλλου τρόπου, μη λεκτικού -του αγγίγματος- έμοιαζε αμφίβολη, ακόμη και για ερευνητές όπως ο ψυχολόγος του Πανεπιστημίου DePauw, Matthew Hertenstein, που το μελετά.
Το 2009 απέδειξε ότι έχουμε μια έμφυτη ικανότητα να αποκωδικοποιούμε τα συναισθήματα μόνο με την αφή. Σε μια σειρά μελετών, οι Hertenstein, Holmes, McCullough και Keltner (2009) χρησιμοποίησαν εθελοντές που προσπαθούσαν να επικοινωνήσουν μια λίστα από συναισθήματα σε έναν ξένο με τα μάτια δεμένα, μόνο μέσω της αφής. Πολλοί συμμετέχοντες ανησυχούσαν για το πείραμα. «Πρόκειται για μια κοινωνία αφη-φοβική», λέει. «Δεν είμαστε συνηθισμένοι να αγγίζουμε ξένους ή ακόμα και τους φίλους μας.» Συμμετείχαν τελικά όμως για χάρη της επιστήμης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, είμαστε εξοπλισμένοι με την ικανότητα να στέλνουμε και να λαμβάνουμε συναισθηματικά σήματα μέσω της αφής. Οι συμμετέχοντες κοινοποίησαν οκτώ διαφορετικά συναισθήματα -θυμό, φόβο, αηδία, αγάπη, ευγνωμοσύνη, συμπάθεια, ευτυχία και θλίψη- με ποσοστά ακρίβειας έως και 78%.
Πράγματι, φαίνεται ότι είμαστε προγραμματισμένοι να ερμηνεύουμε την αφή των συνανθρώπων μας. Μια μελέτη που παρέχει στοιχεία για αυτή την ικανότητα δημοσιεύθηκε το 2012 από μια ομάδα που χρησιμοποίησε fMRI για να μετρήσει την ενεργοποίηση του εγκεφάλου στους ανθρώπους που τους αγγίζουν. Οι συμμετέχοντες -όλοι ετεροφυλόφιλοι άνδρες- παρακολούθησαν βίντεο ενός άνδρα ή μιας γυναίκας που φέρεται να τους αγγίζει στο πόδι. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα άτομα βαθμολόγησαν την εμπειρία της αρσενικής αφής ως λιγότερο ευχάριστη. Οι εγκεφαλικές ανιχνεύσεις αποκάλυψαν ότι ένα μέρος του εγκεφάλου που ονομάζεται κύριος σωματοαισθητικός φλοιός ανταποκρίθηκε πιο έντονα στην επαφή μιας γυναίκας παρά ενός άνδρα. Το θέμα, όμως, ήταν το εξής: τα βίντεο ήταν ψεύτικα. Ήταν πάντα μια γυναίκα που τους άγγιζε.
Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά, επειδή ο πρωτογενής σωματοαισθητικός φλοιός εθεωρείτο ότι κωδικοποιούσε μόνο τις βασικές ιδιότητες της αφής, όπως την απαλότητα ή την πίεση. Το ότι η δραστηριότητά του ποίκιλλε ανάλογα με το ποιος πίστευαν ότι τους άγγιζε, υποδηλώνει ότι η όλη εμπειρία επηρεάζεται από την κοινωνική αξιολόγηση του ατόμου που αγγίζει.
Αν το άγγιγμα είναι μια γλώσσα, φαίνεται ότι ενστικτωδώς ξέρουμε πώς να την χρησιμοποιήσουμε. Αλλά προφανώς είναι μια ικανότητα που θεωρούμε δεδομένη. Όταν ερωτήθηκαν για αυτό οι συμμετέχοντες των μελετών του Hertenstein, υποτίμησαν την ικανότητά τους να επικοινωνούν μέσω της αφής, ενώ οι ενέργειές τους κατέδειξαν ότι η αφή μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πιο ευπροσάρμοστη από τη φωνή, την έκφραση του προσώπου και άλλες μορφές έκφρασης συναισθημάτων.
«Με το πρόσωπο και τη φωνή, γενικά, μπορούμε να εντοπίσουμε μόνο ένα ή δύο θετικά σήματα που δεν συγχέονται μεταξύ τους», λέει ο Hertenstein. Για παράδειγμα, η χαρά είναι το μόνο θετικό συναίσθημα που έχει αποκωδικοποιηθεί αξιόπιστα στις μελέτες του προσώπου. Εν τω μεταξύ, η έρευνά του δείχνει ότι με την αφή μπορούν να επικοινωνηθούν πολλά θετικά συναισθήματα: χαρά, αγάπη, ευγνωμοσύνη και συμπάθεια. Οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η αφή ήταν απλώς ένα μέσο ενίσχυσης των μηνυμάτων που επικοινωνούνται μέσω της ομιλίας ή της γλώσσας του σώματος, αλλά φαίνεται ότι η αφή είναι ένας πολύ πιο εκλεπτυσμένος, περίπλοκος και ακριβής τρόπος επικοινωνίας των συναισθημάτων, όπως αναφέρει ο Hertenstein.
Δεν υπάρχει λεξικό που να μεταφράζει τη γλώσσα της αφής. Οι επιστήμονες έχουν μόλις αρχίσει να τεκμηριώνουν τη γραμματική και το λεξιλόγιό της. «Βρήκαμε ότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να δείξεις ένα δεδομένο συναίσθημα μέσω της αφής» σημειώνει ο Hertenstein. Επιπλέον, το πώς ερμηνεύεται ένα άγγιγμα εξαρτάται από το περιβάλλον. «Είτε βρισκόμαστε στο γραφείο του γιατρού είτε σε ένα νυχτερινό κέντρο διασκέδασης, διαδραματίζει τεράστιο ρόλο ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται στον ίδιο τύπο επαφής», εξηγεί ο Spezio.
Ένα άγγιγμα μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως. Μπορεί να ερμηνευτεί ως αισθησιακό, ως αποκρουστικό, ή και κάτι ανάμεσα στα δύο. Όπως και να ‘χει όμως, αυτή η ανθρώπινη ανάγκη παραμένει η πιο πλούσια μορφή έκφρασης και -ως ένα βαθμό- η πιο πλούσια μορφή εμπειρίας σε όλη τη ζωή μας. Ας την αγκαλιάσουμε λοιπόν.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Hertenstein, M. J., Holmes, R., McCullough, M. & Keltner, D. (2009). The communication of emotion via touch. Emotion, 9 (4), 566–573.