Η τέχνη του να βλέπεις

Κείμενο: Αναστασία Μιχαήλ
Φοιτήτρια, Φωτογράφος και Καλλιτέχνιδα

Επιμέλεια: Σοφία Ποιμενίδου
Φιλόλογος

Θέλω να αναφερθώ στην τέχνη της φωτογραφίας, να μιλήσω λίγο για το τι είναι για μένα η τέχνη αυτή και ίσως να τα καταφέρω να δώσω έστω ένα μικρό στοιχείο για το τι είναι γενικότερα. Θα ξεκινήσω λίγο πιο γενικά, λίγο πιο αόριστα, αναφερόμενη στον καλλιτέχνη, το φωτογράφο, το ζωγράφο, τον γλύπτη, τον ηθοποιό και όλα τα λοιπά ονόματα καθώς και στο τι φτιάχνει αυτούς του τίτλους και τους κάνει να ξεχωρίζουν από αυτό που πολλοί νομίζουμε.

Γιατί τόσοι ασχολούμενοι με την τέχνη δυσκολεύονται να ξεστομίσουν ότι είναι καλλιτέχνες την στιγμή που πολλοί απλά διαλέγουν αυτό τον τίτλο αψήφιστα και εύκολα για να περιγράψουν τον εαυτό τους ή άλλους; Έχω ακούσει από πολλούς το παράπονο ότι οι “καλλιτέχνες” έχουν την εντύπωση ότι “οι υπόλοιποι δεν έχουν καμία σχέση με την τέχνη και δεν είναι καλλιτέχνες” και έχει τύχει να συζητήσω για αυτό ουκ ολίγες φορές. Δεν έχω ακριβώς απάντηση ή κάποια διαμορφωμένη γνώμη για αυτό, αλλά ίσως να προκύψει κάτι στην πορεία.

Ας μιλήσουμε τώρα για τη φωτογράφία, την τέχνη της παρατήρησης, την τέχνη της λεπτομέριας, την τέχνη του να αφαιρείς αχρείαστα πράγματα από το κάδρο σου ή κομμάτι του κόσμου. Ο φωτογράφος κόβει τον κόσμο, τον τεμαχιζει, και κρατάει ότι του χρειάζεται. Φτιάχνει πραγματικότητες και αλλάζει υπάρχουσες. Η φωτογραφία δεν είναι απλά μια διαδικασία “παραγωγής”, η φωτογραφία είναι μια ψευδή κρυψώνα που σου δίνει την ευκαιρία και την δυνατότητα να παρατηρείς τα πάντα και με τον δικό σου τρόπο να τα ελέγχεις έστω και για λίγο. Η φωτογραφία είναι παραπομπή σε έναν πεθαμένο χρόνο. Είναι, ίσως, το μόνο πράγμα που υπάρχει πραγματικά από έναν χρόνο που δεν θα υπάρξει ποτέ ξανά. Είναι, ίσως, ο μόνος τρόπος να απαθανατίσεις μία στιγμή, να απαθανατίσεις έναν χρόνο. Έναν χρόνο που ούτε ο ίδιος ο φωτογράφος έχει βιώσει, καθώς η στιγμή της λήψης, το “κλικ” γίνεται κ αφήνει τον φωτογράφο τυφλό απέναντι στον κόσμο. Ο φωτογράφος πράττει απέναντι σε έναν χρόνο που ούτε ο ίδιος έχει δει καθώς η εικόνα μαυρίζει όταν βγάζεις τη φωτογραφία. Ο φωτογράφος βρίσκεται συχνά σε εκείνο το χρόνο πριν καν έρθει ο ίδιος ο χρόνος ή σε αυτό που, μάλλον, θα είναι ο χρόνος όταν έρθει. Αλλά ποτέ δεν είναι εκεί την στιγμή της λήψης. Ποτέ δεν βλέπει την φωτογραφία που τραβάει ο φωτογράφος. Μα τι είναι ο χρόνος για να κινούμαστε αβίαστα σε αυτόν;

Δεν ξέρω, αλήθεια.

Φόρμες, φως, σκιά, ευθείες, παράλληλες, τόσα πολλά στοιχεία μέσα σε ένα μικρό κομμάτι του κόσμου. Ο φωτογράφος βλέπει όλες τις λεπτομέρειες από αυτό που υπάρχει μπροστά του, δεν μπορεί να χάσει κάτι, γιατί αυτό θα κοστίσει και στην φωτογραφική εμπειρία και στο αποτέλεσμα. Οφείλει να δει τα πάντα, με κάθε λεπτομέρεια ή να επιλέξει συνειδητά να μην τα δει. Πρόσφατα κάποιος με ρώτησε αν “ταξιδεύω μόνο για να βγάλω φωτογραφίες” με μεγάλη απορία. Το ρώτησε με τεράστια απορία και έντονο το στοιχείο της έκπληξης την ώρα που ρώταγε αυτό το απλό πράγμα ή έστω απλό για μένα. Φυσικά και ταξιδεύω για τις φωτογραφίες, γιατί το ρώτησε με τόση μεγάλη απορία; Για τί άλλο θα μπορούσα να ταξιδεύω;

Μετά σκέφτηκα, μετά κατάλαβα λίγο τι εννοούσε και γιατί απορούσε τόσο.

Για τον “νορμάλ” κόσμο το να βλέπεις μέρη για να τα φωτογραφίσεις πρέπει να φαντάζει λίγο ρηχό και πολλά άλλα πράγματα, πάντως σίγουρα όχι φυσιολογικό. Τότε αναρωτήθηκα λίγο ποια είναι η διαφορά. Γιατί εμένα μου φαίνεται τόσο “λογικό” ενώ στους άλλους όχι; Τι είναι αυτό που διαφέρει; Γιατί ένιωσα λίγο άσχημα την στιγμή που άκουσα την απορία αυτή; Πως μπορεί να απορούσε για κάτι τόσο λογικό;

Μετά κατάλαβα… μάλλον είναι ο τρόπος που βλέπουμε. Διαφέρει το πως βλέπουμε τον κόσμο. Δεν μιλάω για την “οπτική μας προς τον κόσμο” αλλά για την ουσία του πως βλέπουμε. Αν με ρωτούσε κάποιος “τι είναι η φωτογραφία για σένα;” θα μου ήταν αδύνατον να περιγράψω έστω και το ελάχιστο του τι είναι πραγματικά. Δεν υπάρχει απάντηση. Είναι απλά η ζωή σου, ο τρόπος που βλέπεις τον κόσμο, τα μάτια σου, ακόμα και το ποιος είσαι σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Προφανώς και ταξιδεύω για να βγάλω φωτογραφίες, αφού το να βλέπω βιώνεται στο έπακρον μόνο μέσω του να φωτογραφίσω. Αφού βλέπω μέσω της φωτογραφίας που τραβάω. Αφού ο φακός είναι ένας τρόπος να δείς καλύτερα. Γιατί να διαχωρίσω την φωτογραφική πράξη από το βίωμα ενώ ταυτίζονται στην ουσία τους; Αφού την στιγμή που φωτογραφίζω, βιώνω το μέρος σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι αν απλά περπατούσα σε αυτό. Ο φωτογράφος είναι παρατηρητής, όχι πρωταγωνιστής. Αν δεν υπάρχει η φωτογραφία, το μέρος χάνεται. Αφού το μέρος είναι η φωτογραφία που τραβήχτηκε σε αυτό.

Κάπου εδώ θα γυρίσουμε και στην αρχική απορία. Γιατί είναι τόσο δύσκολο για κάποιον καλλιτέχνη να πει ότι ειναι καλλιτέχνης; Για κάποιον φωτογράφο να πει ότι ειναι φωτογράφος, ή για έναν ηθοποιό να πει ότι είναι ηθοποιός, ενώ για άλλους το να ξεστομίσουν αυτές τις λέξεις είναι εύκολο και συχνά είναι και θέμα συζήτησης ή παράπονου; Ίσως να είναι η γνώση ότι αυτό που θα είσαι, είναι μεγαλύτερο από εσένα. Το να είσαι καλλιτέχνης, για τον άνθρωπο που έχει αφιερώσει τη ζωή του στις τέχνες, έστω θεωρητικά, είναι κάτι μεγαλύτερο από τον ίδιο.

Δεν είσαι – απλά – καλλιτέχνης.

Υπάρχουν άτομα που δουλεύουν χρόνια στις τέχνες, ακαδημαϊκά, πρακτικά, θεωρητικά και με κάθε τρόπο. Υπάρχουν άτομα που κυριολεκτικά έχουν αφιερώσει όλη τη ζωή τους σε αυτό μη κάνοντας τίποτα άλλο, και όμως, δυσκολεύονται να ξεστομίσουν τις λέξεις αυτές μέχρι να νιώσουν ότι αξίζουν να το κάνουν. Οπότε όσον αφορά στη συζήτηση και απορία πολλών, θα έλεγα πως οι “καλλιτέχνες” δεν θέλουν τον τίτλο μόνο για τον εαυτό τους. Απλά ίσως όταν οι τέχνες είναι το μόνο που κάνεις, ο τρόπος που βλέπεις τον τίτλο είναι διαφορετικός. Απλά ίσως οι “καλλιτέχνες” δίνουν πολύ παραπάνω βάρος σε αυτόν τον τίτλο από ότι δίνει κάποιος απλά “ασχολούμενος με την τέχνη”. Δεν ξέρω αν ο διαχωρισμός των δύο αυτών εννοιών είναι απλά δημιούργημα κάποιων ή αν υπάρχει πραγματικά. Πάντως και ας έχουν περάσει χρόνια ολόκληρα, εγώ δεν είμαι ακόμα καλλιτέχνης… παλεύω να είμαι φωτογράφος ενώ η φωτογραφία είναι η ζωή μου, ζωγραφίζω λίγο, ενώ το κάνω από όταν με θυμάμαι, ασχολούμαι με το θέατρο και προσπαθώ να γράφω.

Πραγματικά απορώ, όλοι αυτοί οι φωτογράφοι, οι ζωγράφοι, οι ηθοποιοί, οι συγγραφείς… όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες που αφιερώνουν απλά ένα δέκατο του χρόνου τους σε όλα αυτά ξεχωριστά ή και μαζί, πότε πρόλαβαν να είναι σίγουροι για τον τίτλο αυτό;

Πότε πρόλαβαν να γίνουν κάτι τόσο μεγάλο σε τόσο λίγο χρόνο;

Θα ήθελα πολύ να είμαι σαν αυτούς, θα ήθελα πολύ να μην δυσκολεύομαι τόσο να πω αυτές τις λέξεις όταν πρέπει να περιγράψω τον εαυτό μου. Θα ήταν πιο εύκολο τότε. Θα ήταν ωραία να μην έχουν τόσο βάρος κάποιοι τίτλοι. Θα ήταν πιο εύκολο.