Μέχρι τρεις είναι δεσμός: η έννοια της τριάδας

Κείμενο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος

Επιμέλεια: Μαρία Κουσαντάκη
Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια- Ψυχολόγος

Τα ερωτικά τρίγωνα κατείχαν πάντα κεντρική θέση στο θέατρο και στη λογοτεχνία. Η Κλυταιμνήστρα φέρεται να είναι η πρώτη μοιχαλίδα για ν’ ακολουθήσουν η Άννα Καρένινα και η Έντα Γκάμπλερ, στην οποία χρωστάμε και τον όρο «ιψενικό τρίγωνο». Μέχρι σήμερα, από τις σελίδες των μυθιστορημάτων κι απ’ τη μικρή και τη μεγάλη οθόνη έχουν περάσει αμέτρητες μοιχαλίδες και αμέτρητοι απατημένοι σύζυγοι, με τα ερωτικά τρίγωνα να είναι ένα από τα πιο πολυχρησιμοποιημένα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά κλισέ. Η έννοια της τριάδας δεν απασχόλησε, ωστόσο, μονάχα τη λογοτεχνία και το θέατρο.

Στους προχριστιανικούς χρόνους συναντάμε τριάδες Θεών τόσο στη Βαβυλωνία όσο και στην Αίγυπτο. Το γεγονός αυτό είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον του Jung, ο οποίος είχε επιχειρήσει μια ψυχολογική προσέγγιση της χριστιανικής Αγίας Τριάδας. Σύμφωνα με τον Ελβετό ψυχίατρο και εισηγητή της αναλυτικής ψυχολογίας, από αρχαιοτάτων χρόνων ο αριθμός ένα δεν αποτελούσε καν αριθμό: πρώτος αριθμός είναι το δύο, με τον οποίο αρχίζει η διαίρεση και ο πολλαπλασιασμός, χωρίς τα οποία δεν μπορεί να μετρήσει κανείς. Ο αριθμός ένα καταφέρνει, λοιπόν, να προσδιοριστεί μέσω του αριθμό δύο, γι’ αυτό και σε πολλές γλώσσες οι έννοιες «άλλος» και «δεύτερος» εκφέρονται με την ίδια λέξη. Το «Ένα» και το «Άλλο» αποτελούν ένα αρχετυπικό ζεύγος, δημιουργώντας μια αντίθεση, καθώς σχετίζονται με την ιδέα του δεξιά κι αριστερά και κατά αξιοσημείωτο τρόπο του ευνοϊκού και δυσμενούς, του καλού και του κακού. Ο αριθμός τρία καλείται να λύσει την ένταση μεταξύ της δυάδας, αποκαθιστώντας τη χαμένη ενότητα. Με τον αριθμό τρία βρίσκουμε, επομένως, για πρώτη φορά την αρχή, τη μέση και το τέλος. Κατά το Jung (2002), μ’ αυτόν ακριβώς τον τρόπο ερμηνεύεται η Αγία Τριάδα: ο Ένας πρέπει να συμπληρωθεί με τον Άλλο, γι’ αυτό και ο Πατέρας μπορεί να ονομαστεί «Πατέρας» με την ενσάρκωσή του στον Υιό, μέσω της οποίας προσδιορίζεται και αποκαλύπτεται στον άνθρωπο. Το Άγιο Πνεύμα, εμφανιζόμενο μόνο όταν ο Χριστός εγκαταλείπει το γήινο προσκήνιο, θέτει ένα τέλος στη δυαδικότητα, αποδεσμεύοντας την ένταση ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό.

Ο αριθμός τρία και η έννοια των τριγώνων κέντρισαν το ενδιαφέρον και του οικογενειακού θεραπευτή Μάρεϊ Μπόουεν. Σύμφωνα με τον κύριο εκπρόσωπο της διαγενεακής οικογενειακής θεραπείας, όταν δύο άτομα έχουν ένταση εμπλέκουν ένα τρίτο μέλος ή μία κατάσταση προκειμένου η έντασή τους να μειωθεί. Ορίζοντας, για παράδειγμα, ένα απ’ τα παιδιά τους ως άρρωστο ή κακό, οι γονείς καταφέρνουν ν’ απωθήσουν τα προβλήματα της μεταξύ τους σχέσης, στρέφοντας την προσοχή τους στο «προβληματικό» παιδί, που συνήθως είναι το λιγότερο διαφοροποιημένο μέλος της οικογένειας. Κατ’ ανάλογο τρόπο, μπορεί να τριγωνοποιηθεί κι ένα άτομο που δεν ανήκει στην οικογένεια. Επί παραδείγματι, σε περίπτωση που η σεξουαλική ζωή ενός ζευγαριού δεν είναι καλή, ενδέχεται ο ένας από τους δύο συζύγους να συνάψει μία παράλληλη σχέση, ούτως ώστε να ικανοποιεί τις σεξουαλικές του ανάγκες χωρίς να θέσει το γάμο του σε κίνδυνο. Τρίτο μέλος σε μια σχέση μπορεί να είναι και η εργασία, που σε αρκετές περιπτώσεις αποσπά ολοκληρωτικά την προσοχή των συζύγων, αποτελώντας φαινομενικά την αιτία που δεν έχουν κοινές δραστηριότητες και ο μεταξύ τους χρόνος είναι περιορισμένος. Υπάρχει το ενδεχόμενο, ωστόσο, οι σύντροφοι να μη συζούν και να έχουν τριγωνοποιήσει την εργασία τους, εξ’ αιτίας της οποίας οι εβδομαδιαίες επαφές τους είναι αραιές, ούτως ώστε η φλόγα του έρωτά τους να παραμένει δυνατή. Σε περίπτωση, λοιπόν, που το ωράριο του ενός από τους δύο τροποποιηθεί και οι εβδομαδιαίες συναντήσεις τους γίνουν συχνότερες, ενδέχεται να υπάρξουν προβλήματα στη μεταξύ τους σχέση, ωθώντας τους  να ψάξουν μία νέα κατάσταση ή ένα νέο πρόσωπο που θα αποδεσμεύσει την ένταση ανάμεσά τους.

Βάσει της θεωρίας του Jung (2002), η έννοια της τριάδας αποτελεί ένα αρχέτυπο, δηλαδή μια ιδέα τόσο βαθιά ριζωμένη στον ανθρώπινο νου που όσο κι αν λησμονηθεί ή θαφτεί, πάντοτε επιστρέφει, ενίοτε με την πιο αλλόκοτη αμφίεση. Αυτή η διαπίστωση φαίνεται να εξηγεί και το λόγο που τα τρίγωνα παρουσιάζονται στις περισσότερες ανθρώπινες σχέσεις, όπως υποστήριξε και ο Μάρεϊ Μπόουεν.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Jung, C. G. (2002). Η Ψυχολογική Προσέγγιση της Τριάδας και το πρόβλημα του Τέταρτου. Αθήνα: Ιάμβλιχος.

Παπαδιώτη – Αθανασίου Β., & Σοφτά – Nall, Λ. (2008). Οικογενειακή Συστημική Θεραπεία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.