Δάφνη ΤσιουκανάΆρθρο: Δάφνη Τσιουκανά
Φοιτήτρια Φιλοσοφίας
Επιμέλεια: Στέλλα Πυρένη
Φιλόλογος
Τις περισσότερες φορές που μία ταινία βασίζεται σε ένα βιβλίο υπάρχει η αναμενόμενη αντίδραση από τους θεατές, ότι η μετάβασή του στη μεγάλη οθόνη δεν ήταν πετυχημένη. Αυτό συμβαίνει, είτε γιατί πραγματικά μια ταινία απέτυχε να αποδώσει το πνεύμα του βιβλίου είτε γιατί οι θεατές κάνουν το σφάλμα να θεωρούν τον γραπτό λόγο και τον κινηματογράφο ως δύο μέσα που προσφέρουν την ίδια ακριβώς εμπειρία στους λάτρεις τους.
Αρχικά, είναι σημαντικό να σχολιασθεί ο τρόπος με τον οποίο ο θεατής μιας ταινίας και ο αναγνώστης ενός λογοτεχνικού έργου βιώνουν τα δύο είδη τέχνης, για να μπορεί να κατανοηθεί ο όρος «πνεύμα του βιβλίου». Ο κινηματογράφος προσφέρει στο κοινό μια οπτικοακουστική εμπειρία ενώ η λογοτεχνία μια νοητική εμπειρία. Αυτό δεν σημαίνει ότι το πρώτο είδος τέχνης δεν προκαλεί νοητικά τους θεατές του, αλλά ο βαθμός στον οποίο αυτό συμβαίνει είναι διαφορετικός. Στα λογοτεχνικά έργα ο αναγνώστης είναι αναγκαίο για να τα απολαύσει να διαθέσει το εργαλείο της φαντασίας του σε σημεία που δεν μπορεί να καλύψει το ίδιο το μέσο, όπως κάνει τόσο επιτυχημένα η μεγάλη οθόνη. Η περιγραφή προσώπων, τοποθεσιών και περίπλοκων καταστάσεων γίνεται αρκετά περίτεχνα από τον αναγνώστη αλλά η φυσική υπόσταση που αποκτούν μέσω της φαντασίας είναι διαφορετική για τον καθένα (Currie, 1994). Συνήθως υπάρχουν αντιδράσεις από το κοινό ακόμη και για τους παραγωγούς και για τον σκηνοθέτη που θα επιλέξουν να δημιουργήσουν μια ταινία βασισμένη σε ένα λογοτεχνικό έργο.
Με τα παραπάνω υπόψη, γίνεται κατανοητό πως το σφάλμα των θεατών να συγκρίνουν τα δύο μέσα συμβαίνει λόγω της άγνοιας από τη μεριά τους πως η αναγνωστική εμπειρία ενός βιβλίου δεν μπορεί να βιωθεί με τον ίδιο τρόπο με την κινηματογραφική εμπειρία της αντίστοιχης ταινίας (Wollheim, 2009). Αυτό δεν σημαίνει ότι με δύο διαφορετικά μέσα το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι το ίδιο για τον θεατή, δηλαδή ευχάριστο ή δυσάρεστο. Αντιθέτως, το αποτέλεσμα της αισθητικής εμπειρίας εξαρτάται από το πόσο κατάφερε ο συντελεστής της ταινίας να αποτυπώσει το πνεύμα του λογοτεχνικού έργου.
Το συγκεκριμένο εγχείρημα μπορεί να φαντάζει αρκετά δύσκολη υπόθεση, όχι μόνο αν έχει σκοπό να ικανοποιήσει τους θεατές για την αποτύπωση του έργου στη μεγάλη οθόνη. Έχει, επίσης, σημασία ποια στοιχεία του κειμένου και ποια όχι θα επιλεγούν να παρουσιαστούν κινηματογραφικά αλλά και με ποιον τρόπο. Θα ήταν παράλογη η απαίτηση να παρουσιαστεί το βιβλίο σε όλη του την έκταση σε μια ταινία, καθώς είναι αναγκαίο για τη χρονική διάρκειά της να παραλειφθούν κάποια σημεία, τα οποία για κάποιους μπορεί να θεωρούνται σημαντικά. Μην ξεχνάμε ότι για τον καθένα, αυτό που εκτιμάμε από ένα έργο και σε αυτό που δίνουμε βαρύτητα τυχαίνει να είναι διαφορετικό.
Σε αυτή την περίπτωση, ο δημιουργός μιας ταινίας έχει την καλλιτεχνική ελευθερία να κατασκευάσει το έργο του με διαφορετικό τρόπο από ό,τι το βιβλίο και ταυτόχρονα να δώσει ένα ξεχωριστό αισθητικό αποτέλεσμα. Είναι, δηλαδή, στην ευχέρεια του καλλιτέχνη να οικειοποιηθεί το πνεύμα του λογοτεχνικού έργου ή απλώς να εμπνευστεί από αυτό. Η αποτυχία, λοιπόν, να αποδώσει το πνεύμα του βιβλίου δεν βρίσκεται μόνο στις δεξιότητές του ως δημιουργού αλλά και στην ίδια την επιλογή του (Irvin, 2005).
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Currie, G. (1994). Έργο και κείμενο, Δευκαλίων, Τόμ. 12 (Αρ. 2), 203-223.
Wollheim, R. (2009). H τέχνη και τα αντικείμενά της. Αθήνα: Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
Irvin, S. (2005). Appropriation and Authorship in Contemporary Art, The British Journal of Aesthetics, Vol. 45 (No 2), 123–137.