Ομαδική-αναλυτική και Προσωποκεντρική Προσέγγιση. Σύγκριση των δυο προσεγγίσεων

Μαριάννα Δαμουλίανου
Φοιτήτρια Προσωποκεντρικής Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας

Στo άρθρο αυτό καλούμαστε να μιλήσουμε για δύο ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις: την Ομαδική Αναλυτική και την Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεία. Οι δύο αυτές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, άφησαν το δικό τους στίγμα κατά την περίοδο του 20ού αιώνα μέχρι και τις μέρες μας. Αρχικά, θα αναφερθούμε στην Ομαδική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία, στις βασικές αρχές της και θα γνωρίσουμε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο “γεννήθηκε”. Στη συνέχεια, θα παρουσιάσουμε την Προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία, τις βασικές αρχές της καθώς και το ιστορικό-φιλοσοφικό πλαίσιο μέσα οποίο δημιουργήθηκε. Επιπρόσθετα, θα επιχειρήσουμε μια σύγκριση των δύο αυτών φαινομενικά αντίθετων προσεγγίσεων, προκειμένου να ανακαλύψουμε τις πιθανές ομοιότητές τους. Εν κατακλείδι, θα αναφερθούμε στην κριτική που δέχτηκαν καθώς και το αν υπάρχουν αρκετές έρευνες που μας βοηθούν να γνωρίσουμε καλύτερα τις δύο αυτές προσεγγίσεις. Σκοπός της εργασίας, δεν είναι η ποιοτική σύγκριση των δύο προσεγγίσεων αλλά η ενίσχυση του επιστημονικού διαλόγου μεταξύ των ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων.

Η ΟΜΑΔΙΚΗ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

2.1. Ιστορικό Πλαίσιο και Βασικές Αρχές της Ομαδικής Ανάλυσης.

Η Ομαδική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία, επινοήθηκε από τον ψυχίατρο και ψυχαναλυτή S. H. Foulkes, στην Αγγλία το 1940 και αποτελεί μια μέθοδο ομαδικής ψυχοθεραπείας, η οποία συνδέει τις ομαδικές διαδικασίες με την εξέλιξη του ατόμου, αξιοποιώντας την ομάδα ως θεραπευτικό μέσο. Ο Foulkes  επιχείρησε να ξεπεράσει τη διχοτόμηση μεταξύ ατομικών και ομαδικών θεραπευτικών παραγόντων, προτείνοντας την ταυτόχρονη επικέντρωση του συντονιστή της ομάδας σε τρία επίπεδα: το ατομικό, το διαπροσωπικό και της ομάδας ως όλον. Χρησιμοποιεί  την λεγόμενη “μήτρα” (Matrix), η οποίο ορίζει ως το υποθετικό δίκτυο επικοινωνίας που εφορμάται απ’ όλες τις παρελθοντικές, παρούσες και μελλοντικές ζωές των μελών, συνειδητές και ασυνείδητες, λεκτικές και μη λεκτικές, για να γίνει ο δυναμικός πυρήνας της ανάπτυξης της ομάδας. Η Ομαδική Ανάλυση, επικεντρώνεται στη μεταβίβαση και στις ασυνείδητες εκφάνσεις του ψυχισμού ως σημείων ερμηνείας και αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ατόμου.  Η κοινωνική αλληλεπίδραση παίζει πρωτεύοντα ρόλο και προτείνει ένα τρόπο θεραπείας, βάσει του οποίου ο ασθενής, μέσω του πολλαπλού και πολυποίκιλου σχετίζεσθαι μπορεί να «εν δράσει», να ενδυναμώσει το Εγώ του, αλλά και να αλλάξει τη συμπεριφορά του, εφόσον επιθυμεί να εναρμονιστεί τη φυσιολογική στάση, η νόρμα, την οποία συνιστά συλλογικά η ομάδα και από την οποία ως άτομο αποκλίνει (Foulkes, 1948).

Ως θεραπευτική μέθοδος, η Ομαδική Ανάλυση ενδιαφέρεται περισσότερο για την προοπτική της προσωπικής αλλαγής και συγκεκριμένα για το προς ποια κατεύθυνση και με ποια μέσα θα την εξασφαλίσει. Για τον Foulkes, η δυναμική του γκρουπ, χαρακτηρίζεται ως “παντοδύναμη”. Για τον ίδιο, το κοινωνικό προηγείται του ψυχολογικού, η ομάδα προηγείται του ατόμου. Με αυτό τον τρόπο, συνέδεσε αυτή την προοπτική με την θεραπευτική ομάδα, διευρύνοντας έτσι την κατανόηση μας για το κοινωνικό περιεχόμενο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι λειτουργούν, αλλά και στο ότι πρόσθεσε μια δυνατότερη διαπροσωπική διάσταση στην ψυχανάλυση, η οποία τον είχε επηρεάσει αρκετά. Επιπλέον, η εισαγωγή του όρου “διευκολυντή” ομάδας αποτέλεσε ρηξικέλευθη προσθήκη στην ψυχοδυναμική θεραπεία καθώς ο Foulkes έστρεψε την προσοχή της κοινότητας στην οριζόντια ανάγνωση της ομάδας, όπου η ομάδα πάει στο κέντρο και ο θεραπευτής συντονίζει και ακολουθεί.

Πιο συγκεκριμένα η ομαδική ανάλυση  επικεντρώνεται  στο υγιές μέρος του Εγώ αλλά  και στα δομικά στοιχεία της ομάδας. Κατά τη διάρκεια της ομαδικής ανάλυσης γίνεται μια εκπαίδευση του Εγώ (εν δράσει) όπως και πολλαπλές μεταβιβάσεις. Τα άτομα/μέλη μιας ομάδας νιώθουν να συνδέονται με πάνω από ένα άτομα πάνω στα οποία κάνουν προβολές, μεταβιβάσεις αλλά και ταυτίσεις. Υπάρχουν επίσης πολλαπλά επίπεδα λειτουργίας και επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη και στο τέλος συντελείται μια διορθωτική συναισθηματική λειτουργία του καθενός.

Ένα  στοιχείο της ομάδας, που χρειάζεται πολύ προσεκτικό χειρισμό και εμπειρία από τον συντονιστή, είναι το φαινόμενο αντι-γκρούπ. Ως αντί-γκρουπ ορίζεται η ομάδα που έχει συσσωρεύσει πολύ ανέκφραστη επιθετικότητα και αρχίζει να ενεργεί πάνω σε αυτό με διάφορους τρόπους (όπως η εκφρασμένη επιθετικότητα, η συστηματική απουσία από το γκρουπ έως και η εγκατάλειψη της θεραπείας). Με τον προσεκτικό χειρισμό του αντι-γκρούπ από τον συντονιστή το αντι-γκρούπ μπορεί να γίνει πολύ χρήσιμο εργαλείο της θεραπείας των μελών αλλά εάν δεν υπάρξει σωστός χειρισμός μπορεί να έχει επιπτώσεις από το να σταματήσει η θεραπευτική διαδικασία έως  το να τραυματιστούν ο συντονιστής και τα μέλη.

2.2. Επιρροές του Foulkes στην δημιουργία της Ομαδικής Ανάλυσης 

Τρείς ήταν οι σημαντικότερες επιρροές που δέχτηκε ο Foulkes για την δημιουργία της Ομαδικής Αναλυτικής ψυχοθεραπείας. Πρώτη επιρροή της Ομαδικής Αναλυτικής Θεωρίας, ορίζεται αναμφίβολα η Φροϋδική Ψυχανάλυση. Ο Freud και η ψυχαναλυτική θεωρία, αποτέλεσαν έμπνευση για τον Foulkes καθώς και έμπνευση για την καριέρα του ως ψυχαναλυτής. Ο Freud κατά τον Foulkes ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε μια μέθοδο για την πρόσβαση στον ασυνείδητο νου καθώς και μια ερευνητική μέθοδο που ονομάσθηκε ελεύθερος συνειρμός. “Με την εφαρμογή αυτής της μεθόδου ο Freud μας οδήγησε στη γνώση του ασυνειδήτου και την ανάλυση της μεταβιβαστικήςκατάστασης” (Foulkes1948:9). Μέσω αυτών των εργαλείων, η ψυχανάλυση κατόρθωσε να αποκτήσει πρόσβαση στην προσωπικότητα ως όλον και στη συνολική θεραπευτική κατάσταση (Foulkes, 1948). 

Όμως, θα ήταν εύστοχο να αναφέρουμε ότι η Ψυχανάλυση δεν αποτέλεσε την μοναδική επιρροή στην δημιουργία της δικής του θεωρίας. Ο προσδιοριστικός όρος “ανάλυση”, δεν αναφέρεται μόνο στην Ψυχανάλυση αλλά αντανακλά και εμπεριέχει τουλάχιστον τρείς διαφορετικές επιρροές. Όλες αυτές οι επιρροές, λειτουργούν και εμπεριέχονται ενεργά (Foulkes, 1946a). O Foulkes, εκτός από τον Freud εμπνεύστηκε και από άλλους δύο σημαντικούς επιστήμονες: τον υπαρξιστή φιλόσοφο και ψυχοπαθολόγο Kurt Goldstein και τον κοινωνιολόγο Norbert Elias. Ο Goldstein ασχολήθηκε εκτός άλλων με τα εγκεφαλικά τραύματα. Οι παρατηρήσεις του προήλθαν από την περίθαλψη των τραυματιών στρατιωτών κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το βασικό του συμπέρασμα, ήταν ότι οι τότε ιατρικές απόψεις, περί του εντοπισμού των βλαβών και των συμπτωμάτων δεν μπορούσαν να εξηγήσουν, ούτε την πραγματική επίδραση αυτών των εγκεφαλικών τραυμάτων, ούτε την πολλές φορές εκπληκτική προσαρμογή των τραυματιών στρατιωτών σε αυτές. Ο Goldstein αντελήφθη, ότι ο εγκέφαλος και ο οργανισμός, πρέπει, να εξετάζονται και να αναλύονται με όρους της ολότηταςτων εκδηλώσεών τους και της αλληλεπίδρασής τους με το περιβάλλον. (Nietzgen, 2008). Με άλλα λόγια τα ευρήματά δεν μπορούσαν να κατανοηθούν χωρίς αναφορά στον οργανισμό «ως όλον» και στην κατάσταση «ως ολότητα» (Μωρόγιαννης, 2017).

Ποιο συγκεκριμένα, στο βιβλίο του “Εισαγωγή στην Ομαδική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία“, ο Foulkes, εισάγει τον Βασικό Κανόνα της Ομαδικής Ανάλυσης, την πρόσκληση ουσιαστικά προς όλα τα μέλη της ομάδας να εκφράσουν ελεύθερα τους συνειρμούς τους. Ουσιαστικά, πρόκειται για το ομαδικό-αναλυτικό αντίστοιχο του ψυχαναλυτικού συνειρμού. Η διαφοροποίηση έγκειται στο ότι ο ομαδικός αναλυτικός συνειρμός, δεν είναι με κανένα τρόπο ανεξάρτητος από τη συνολική κατάσταση. Έτσι, ο Foulkes, κατόρθωσε να ανοίξει το δρόμο προς τις ασυνείδητες διαδικασίες της ομάδας “δεν γίνεται πάντοτε αντιληπτό το ότι αντικαθιστώντας τον ελεύθερο συνειρμό, με τον ομαδικό συνειρμό,-το οποίο πιστεύω ότι είμαι ο πρώτος που έκανα-, έχουμε κάνει ένα αποφασιστικό βήμα, όχι μόνο στη μέθοδο αλλά και στη θεωρία” (Foulkes, 1957).

Ο κοινωνιολόγος Elias, ήταν ο πρώτος που μίλησε για την ομαδική ψυχοθεραπεία. Ο Foulkes εμπνεύστηκε από τον Elias και ενστερνίστηκε την σημαντικότητα του κοινωνικού στη διαμόρφωση του ατόμου με την ταυτόχρονη επισήμανση ότι το άτομο συνδιαμορφώνει το κοινωνικό. Ο όρος που χρησιμοποίησε ο Foulkes για τη σχέση του ατόμου με το κοινωνικό, ήταν ο όρος διαποτισμός (permeation) (Εlias, 1983). Ο Elias, μάχεται ενάντια στην διχοτομική προσέγγιση του κόσμου και εισάγει όρους για την υπέρβαση αυτών των διχοτομήσεων σε κοινωνιολογικό επίπεδο. Η έννοια του Σχηματισμού (figuration), που προκύπτει από την επίγνωση της αλληλεξάρτησης (interdependence) και της αλληλοδιασύνδεσης (interconnectedness), μεταξύ των ατόμων εντός του κοινωνικού, αλλά και η έννοια του περιορισμού (constraint), είναι θεμελιώδεις στο έργο του Elias, στην Απεικονιστική Κοινωνιολογία (Tsekeris, 2010). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτά είναι κάποια από τα εργαλεία του Elias που αξιοποιήθηκαν από τον Foulkes για να μιλήσει για το “Άτομο ως όλον στη Συνολική του Κατάσταση” ή χρησιμοποιώντας μια πιο σύγχρονη απόδοση “Το άτομο σε σχέση με τους άλλους”. Σε αντίθεση με τον ατομικισμό της ψυχανάλυσης, ο Elias, πρότεινε την έννοια “άτομα”, που με δικούς του όρους περιγράφει ως “ανοιχτές όντοτητες, αλληλεξαρτώμενες και αλληλένδετες, εντός του κοινωνικού σχηματισμού, ως Homines Aperti ή ανοιχτούς ανθρώπους” (Elias, 1969). Σε αυτό το σημείο, ίσως θα ήταν καίριο να αναφέρουμε και την επιρροή που άσκησε η θεωρία Gestalt στον Foulkes αφού παρακολουθεί σεμινάρια του στενού συνεργάτη του Goldstein του Adhémar Gelb αλλά συνεργάζεται και ο ίδιος με τον FritzPerls κεντρική μορφή της Gestalt Ψυχολογίας.

3. Η ΠΡΟΣΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ Π.Π

Μέχρι τα μέσα του 20^ουαιώνα, η ψυχοθεραπεία αντλούσε όλες τις μεθόδους και την θεωρία της κυρίως από τις ψυχοδυναμικές και συμπεριφοριστικές σχολές. Ο Carl Rogers, παρουσίασε μία νέα, ριζοσπαστική, μη-κατευθυντική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία (Μπρούζος, 2004), στην οποία το άτομο και όχι το πρόβλημα βρίσκεται στο επίκεντρο. Στόχος δεν είναι να λυθεί ένα “πρόβλημα”, αλλά να βοηθηθεί το άτομο να αναπτυχθεί, έτσι ώστε να αντιμετωπίσει το τωρινό πρόβλημα και τα μελλοντικά με έναν πιο ολοκληρωμένο τρόπο (Rogers, 1942). Η αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας, δεν βασίζεται σε μια συγκεκριμένη μέθοδο ή τεχνική, αλλά στην ιδιαίτερη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του θεραπευτή και του πελάτη. Η εν λόγω προσέγγιση ονομάστηκε Προσωποκεντρική, διαφοροποιώντας την ταυτότητά της από την Φροϋδική Ψυχανάλυση που θεωρούσε τους πελάτες ασθενείς. Θα μπορούσε κάποιος να θεωρείσει ότι η Προσωποκεντρική προσέγγιση και η Ομαδική Ανάλυση, είναι δύο φαινομενικά αντίθετες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Αν όμως τις εξετάσουμε πιο προσεκτικά, θα παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν αρκετές ομοιότητες πέραν των διαφορών τους.

Στην Προσωποκεντρική θεραπεία, βασικό θεραπευτικό στοιχείο είναι να νιώθει ο πελάτης άνευ όρων αποδοχή (unconditional positive regard). Αποδοχή ή φροντίδα ή επιβράβευση. Όταν ο θεραπευτής βιώνει μία θετική στάση αποδοχής σε οτιδήποτε είναι ο πελάτης εκείνη τη στιγμή, η θεραπευτική αλλαγή είναι πιο πιθανόν να συμβεί. Ο θεραπευτής είναι πρόθυμος να αφήσει τον πελάτη να συμπεριφέρεται με οποιοδήποτε συναίσθημαέχει εκείνη τη στιγμή-σύγχυση, μνησικακία, φόβο, θυμό, θάρρος, αγάπη ή περηφάνια (Rogers, 1956). Αντίστοιχα, στην Ομαδική Ανάλυση, ο θεραπευόμενος αποσύρεται από την απομόνωσή του και βρίσκεται σε μια κοινωνική κατάσταση στην οποία νιώθει αποδεκτός και μπορεί να εκφράσει ελεύθερα τα συναισθήματα και τις σκέψεις του. Επιπρόσθετα, και στις δύο θεραπευτικές προσεγγίσεις, ο θεραπευόμενος εστιάζει στις ανάγκες του στο “εδώ και τώρα“. Επίσης, τόσο ο Προσωποκεντρικός θεραπευτής όσο και ο Ομαδικός Αναλυτής επιδιώκουν να μην γίνονται κατευθυντικοί. Μέσα από την Προσωποκεντρική θεραπεία, ο πελάτης διευρύνεται και αρχίζει να αναγνωρίζει και να αποδέχεται καλύτερα όλες τις πτυχές του, δυναμώνοντας έτσι τη σχέση με τον εαυτό του. Στην Ομαδική Αναλυτική Θεραπεία, ο θεραπευόμενος μέσω του πολλαπλού και πολυποίκιλου σχετίζεσθαι, μπορεί να “εν δράσει” και να ενδυναμώσει το “Εγώ” του. Τέλος, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε και τις δύο προσεγγίσεις ως ολιστικές διότι τόσο το άτομο (Προσωποκεντρική) όσο και η ομάδα (Ομαδική Ανάλυση) αντιμετωπίζονται ως όλον.

3.2 ΟΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΟΥ CARL ROGERS ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ Π.Π  

O Rogers ήταν βαθιά επηρεασμένος από τις αρχές της Φαινομενολογίας και του Υπαρξισμού. Όσον αφόρα στη Φαινομενολογία, τονίζει ότι το κάθε άτομο αντιλαμβάνεται το κόσμο με ένα μοναδικό τρόπο, πράγμα που σημαίνει ότι τα άτομα αντιδρούν στο περιβάλλον ανάλογα με τρόπο που το αντιλαμβάνονται. Αυτή η αντίληψη συνιστά το πεδίο των φαινομένων του ατόμου και αποτελεί ουσιαστικά τον ιδιωτικό κόσμο του ατόμου (Rogers, 1980).

Όσον αφορά τις επιρροές που έχει η Προσωποκεντρική προσέγγιση από τον υπαρξισμό οι έννοιες της προσωπικής ευθύνης και η ελευθερία επιλογής στην ανθρώπινη συμπεριφορά οι οποίες συνθέτουν το βασικό άξονα της υπαρξιακής φιλοσοφίας αποτελούν στοιχεία που τονίζει και ο Rogers στη θεωρία του (Μπρούζος, 2004).

Με βάση λοιπόν τους παραπάνω ορισμούς η Προσωποκεντρική προσέγγιση αποτελεί μια φαινομενολογική προσέγγιση για τη ψυχοθεραπεία και η υπόθεση που έκανε ο Rogers είναι ότι η εμπειρία είναι υποκειμενική και οτιδήποτε αντιλαμβάνεται ή βιώνει το άτομο σε οποιαδήποτε στιγμή αποτελεί μια ψυχολογική παρά μια αντικειμενική πραγματικότητα για το ίδιο (Ιωσηφίδη & Ιωσηφίδης, 1999).

Η έννοια του εαυτού ως ενωτική και καθοδηγητική δύναμη συνάμα στη συμπεριφορά παίζει σπουδαίο ρόλο στη θεωρία η οποία ταυτόχρονα υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος διαθέτει από μόνος του την ικανότητα για προσωπική ανάπτυξη ,γιατί είναι λογικό ον, κοινωνικό, προοδευτικό και ρεαλιστικό. Επιπρόσθετα, ο Rogers, επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις διδαχές του Βουδισμού, του Ζεν και ειδικότερα από τα ρητά του Κινέζου σοφού Λάο-Τσε. Ένα από τα ρητά του Λάο-Τσε , το οποίο όπως ο Rogers (1980) αναφέρει, συνοψίζει σε μεγάλο βαθμό την ουσία της Προσωποκεντρικής προσέγγισης είναι το εξής: είναι σαν να άκουγε, και μια τέτοια ακρόαση σαν τη δική του μας τυλίγει σε μια σιωπή στην οποία επιτέλους αρχίζουμε να ακούμε αυτό το οποίο προοριζόμαστε να είμαστε (Μπρούζος, 2004).

4. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ

Η σύγκριση της Ομαδικής Ανάλυσης με την Προσωποκεντρική, είναι κατ’ουσίαν σύγκριση μεταξύ της ερμηνείας και της φαινομενολογίας. Ως βασική διαφοράτων δύο αυτών προσεγγίσεων, μπορούμε να θεωρήσουμε την παρεμβατικότητα του θεραπευτή. Στην Προσωποκεντρική, ο θεραπευτής δεν γίνεται παρεμβατικός, αντίθετα στην Ομαδική Ανάλυση, πολλές φορές ο θεραπευτής/διευκολυντής μπορεί να παρεμβαίνει προκειμένου να παρακινήσει τα μέλη της ομάδας να αλληλεπιδράσουν.

Δεύτερον, η Προσωποκεντρική προσέγγιση είναι μη ερμηνευτική και ο Προσωποκεντρικός θεραπευτής δεν έχει ως θεραπευτικά εργαλεία τους ελεύθερους συνειρμούς. Στην Προσωποκεντρική προσέγγιση, ο θεραπευτής ενσυναισθάνεται χωρίς να ερμηνεύει τον πελάτη. Κατανοεί σωστά τα συναισθήματα και τα προσωπικά νοήματα που βιώνει ο πελάτης και μεταδίδει την κατανόηση αυτή. Όταν ο θεραπευτής αποδίδει τα μέγιστα, βρίσκεται σε τέτοιο βαθμό μέσα στον θεραπευτικό κόσμο του πελάτη, που μπορεί να διευκρινίσει όχι μόνο τα νοήματα για τα οποία ο πελάτης έχει επίγνωση αλλά κι αυτά αμέσως κάτω από το επίπεδο της επίγνωσης (Rogers, 1956). 

Τρίτων, στη Προσωποκεντρική, η σχέση μεταξύ του θεραπευτή και του πελάτη είναι καθοριστικής σημασίας για τη θεραπευτική διαδικασία. Η Προσωποκεντρική δεν αντιμετωπίζει συμβατικά τη σπουδαιότητα της σχέσης αλλά τη θεωρεί στόχο της συμβουλευτικής διαδικασίας με κάθε πελάτη. Αναλυτικότερα, δεν υπάρχει απόσυρση από τη σχέση ή καταφύγιο σε ασκήσεις, ερμηνεία ή ανάλυση της συμπεριφοράς του πελάτη. Το σημαντικότερο είναι η σχέση, αν είναι υγιής τότε το αποτέλεσμα της συμβουλευτικής θα είναι γόνιμο (Mearns & Thorne, 1988). Ωστόσο, στην Ομαδική Ανάλυση, η παντοδυναμία του γκρουπ -που προηγείται του ατόμου-, είναι ζωτικής σημασίας για την θεραπεία τόσο του ατόμου όσο και της ομάδας (Foulkes, 1964). Σύμφωνα με τον Foulkes κάθε ομάδα αποτελεί και μία ξεχωριστή “μήτρα”, ένα δίκτυο δηλαδή, ατομικών και πνευματικών διεργασιών. Η “μήτρα” αυτή είναι το ψυχολογικό μέσο με το οποίο συναντώνται, επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν όλες οι λεκτικές και μη λεκτικές διεργασίες (Foulkes & Antony, 1965). 

Κλείνοντας ας επισημάνουμε ότι, ανεξάρτητα από το είδος θεραπείας, οι πελάτες νιώθουν περισσότερο βοηθητική τη θεραπευτική διαδικασία στην οποία ο θεραπευτής ονοματίζει ανοιχτά τα συναισθήματά τους (Heine, 1950). Συμπερασματικά, και οι δύο αυτές προσεγγίσεις  βοηθούν αποτελεσματικά το άτομο να αναπτυχθεί, με διαφορετικό όμως τρόπο.

5. ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

Όπως όλες οι προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπεία, έτσι και η Ομαδική Ανάλυση έχει δεχθεί κριτικές σχετικά με την αποτελεσματικότητα της αλλά και την πολυπλοκότητα της σε θεωρητικό-φιλοσοφικό επίπεδο. Ο Foulkes, έχοντας επηρεαστεί από την Ψυχανάλυση, την Κοινωνική Ψυχολογία, τη Νευρολογία καθώς και την Κοινωνιολογία, δημιούργησε μία νέα οπτική στον κόσμο της ψυχοθεραπείας στην οποία το κοινωνικό προηγείται του ψυχολογικού και η ομάδα προηγείται του ατόμου.  Η πρωτοπορία εδώ έγγυται στο ότι συνέδεσε αυτή την προοπτική με την θεραπευτική ομάδα. Έτσι κατανοούμε καλύτερα το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι λειτουργούν. Επιπρόσθετα, η εισαγωγή του “διευκολυντή” της ομάδας αποτελεί ρηξικέλευθη προσθήκη στην ψυχοδυναμική θεραπεία εφόσον η ομάδα αποτελεί το κέντρο και ο θεραπευτής απλά ακολουθεί χωρίς να παρεμβαίνει. Ως αχίλλειος πτέρνα της Ομαδικής Αναλυτικής Θεραπείας, μπορούμε να ορίσουμε την ολότητα. Ο Foulkes, μιλάει συχνά για την ολόκληρη κατάσταση, ολόκληρο το άτομο και την ομάδα ως όλον. Ήταν φανερά επηρεασμένος από την Gestalt θεώρηση ότι το σύνολο είναι σημαντικότερο από το σύνολο των μελών του. Αύτη η οπτική όμως μπορεί πολλές φορές να οδηγήσει τον Ομαδικό–Αναλυτή σε γενικεύσεις παραλείποντας το να εστιάσει σε σημαντικά επιμέρους σημεία. Ένα ακόμα τρωτό σημείοτης Ομαδικής Ανάλυσης είναι η δημιουργία των αντί-γκρουπ. Πολλές φορές μέσα στην “μήτρα”, συσσωρεύεται  ανέκφραστη επιθετικότητααπό διάφορα μέλη της. Έτσι, σχηματίζεται ένα αντί-γκρουπ. Σε περίπτωση που τα μέλη της ομάδας εκφράσουν την επιθετικότητά τους, απουσιάσουν συστηματικά από την ομάδα ή ακόμα εγκαταλείψουν τη θεραπεία, ο διευκολυντής-συντονιστής οφείλει να διαχειριστεί με ψυχραιμία τις καταστάσεις αυτές προκειμένου να μην τραυματιστούν τα μέλη της ομάδας ή ακόμα και ο ίδιος.

Κλείνοντας, αναφερθήκαμε τόσο στην Προσωποκεντρική όσο και στην Ομαδική Αναλυτική ψυχοθεραπεία, παρατηρώντας το φιλοσοφικό υπόβαθρο των δύο προσεγγίσεων, τις βασικές αρχές τους, τα κοινά τους σημεία αλλά και τις αντιθέσεις τους. Η Προσωποκεντρική θεραπεία έχοντας ένα φαινομενολογικό υπόβαθρο, αντιλαμβάνεται και αποδέχεται τον θεραπευόμενο ως μοναδική προσωπικότητα. Ο πελάτης γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο το πρόβλημά του και ο ίδιος μπορεί να βρει τη λύση σε αυτό, με την βοήθεια και τη στήριξη του θεραπευτή του. Έτσι, ο Προσωποκεντρικός θεραπευτής, γίνεται συνοδοιπόρος στην πορεία της προσωπικής ανάπτυξης του πελάτη του. Αντίθετα, στην Ομαδική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία, ο Ομαδικός Αναλυτής, λειτουργεί ερμηνευτικά στο πλαίσιο της ομαδικής θεραπείας. Με αυτόν τον τρόπο, θα λέγαμε ότι η Προσωποκεντρική θεραπεία είναι μια θεραπεία επικεντρωμένη στον πελάτη, επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι ο πρωταγωνιστικός ρόλος ανήκει στον πελάτη, αντί να βασίζεται σε μία σειρά θεραπευτικών τεχνικών.(Ιωσηφίδη & Ιωσηφίδης, 2002). Στον αντίποδα, η Ομαδική Αναλυτική θεραπεία, επικεντρώνεται στο σύνολο των μελών της, έτσι η ομάδα προηγείται του ατόμου. Τέλος και οι δύο προσεγγίσεις μπορούν να θεωρηθούν πρωτοπόρες καθώς άλλαξαν τα μέχρι τότε δεδομένα στο χώρο της ψυχοθεραπείας. Η Προσωποκεντρική, επιβεβαίωσε ότι ο πρωταγωνιστικός ρόλος στην θεραπεία ανήκει στον πελάτη, αντί να βασίζεται σε μία σειρά θεραπευτικών τεχνικών. Στηριζόμενος σε μια φαινομενολογική προσέγγιση  ο  Rogers, δημιούργησε μια προσέγγιση στην οποία ο θεραπευτής καλείται να αναγνωρίσει τον πελάτη και να τον αποδεχτεί σαν “πρόσωπο”, να του σταθεί ως ισότιμος και κατά το δυνατόν ισοδύναμος συμπαραστάτης στην πορεία διερεύνησης των προβλημάτων του και, να τον στηρίξει στην επιλογή της λύσης που εκείνη τη χρονική στιγμή του ταιριάζει καλύτερα (Ιωσηφίδης & Ιωσηφίδη, 2002). Από την άλλη μεριά, η Ομαδική Ανάλυση και ο Foulkes, στηρίζουν τη θέση ότι η βάση της συνείδησης είναι η γνώμη της ομάδας, η ομάδα και το άτομο είναι στοιχεία αλληλένδετα και αλληλοσυμπληρούμενα. Η άποψη του Elias ότι η γλώσσα αποτελεί το μέσο που εκφράζει την ανάγκη επικοινωνίας με την κοινωνία, βρήκε απόλυτα σύμφωνο τον Foulkes. Αυτήν την επικοινωνιακή ανάγκη, την μετέτρεψε σε “μέθοδο” ψυχοθεραπείας. Εξάλλου, όπως τονίζει ο Foulkes το 1974, η αληθινή φύση του νου βρίσκεται στην ανάγκη του ατόμου για επικοινωνία και αποδοχή.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Elias, N., & Elias, N.(1983). The civilizing process. Oxford: Blackwell.

Foulkes, S. (1964) On group analysis. International Journal of Psychoanalysis, London Karnac.

Foulkes, S.H (1957). Group psychotherapy: The psychoanalytic approach. Harmondsworth: Penguin Books.

Foulkes, S. H. (1984). Therapeutic group analysis. London: Maresfield Reprints.

Foulkes, S. H (1973) The Group as Matrix of the Individual’s Mental Life.Intercontinental Medical Book Corporation, New York

Heine. The Negro patients in Psychotherapy ,Journal of Clinical Psychology vol.6, 1950

Nitzgen, D. (2008). The Group Analytic Movement Sixty Years On: Revisiting Introduction to Group Analytic Psychotherapy by S.H. Foulkes. Group Analysis,41(4), 325-346. doi:10.1177/0533316408098285

Mearns, D., & Thorne, B. (1999). Person-centred counselling in action. London: SAGE.

Rogers, C. R. (1961). On becoming a person a therapist’s view of psychotherapy. Boston, MA.

Rogers, C. R.(1980). A way of being. Boston: Houghton Mifflin.

Μπρούζος, Α. (2004). Προσωποκεντρική Συμβουλευτική-Θεωρία, Έρευνα, Εφαρμογές., Αθήνα: Τυποθήτω/Δάρδανος.

Μωρόγιαννης, Κ. (2018). Σύγχρονες τάσεις στην Ομαδική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία. Ανακτήθηκε από το: socialpolicy.gr.

Tσέκερης, Χ. (2010). Norbert Elias on Relations: Insights and Perspectives, Athens: Department of Psychology Panteion University.

Ιωσηφίδη, Π. & Ιωσηφίδης, Ι. (2002). Η Προσωποκεντρική Προσέγγιση του Carl Rogers, Θεωρίες της Προσωπικότητας και Κλινική Πρακτική: Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.