Χριστίνα ΒαϊζίδουΚείμενο: Χριστίνα Βαϊζίδου
Ψυχίατρος- Ψυχοθεραπεύτρια
Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια- Ψυχολόγος
“Όλα τα παιδιά μεγαλώνουν, μονάχα ένα δε μεγαλώνει”. Η εικόνα που είχα για τον Πίτερ Παν όσο ήμουν μικρή, ήταν ενός παιδιού, πάντα χαρούμενου, πάντα χαμογελαστού, που πηδούσε σαν ακρίδα και ήταν ικανός για τα πάντα. Όταν είδα την ταινία σε μεγαλύτερη ηλικία, έκλαψα. Ο λόγος ήταν ότι συνειδητοποίησα το ρόλο της Γουέντι: Εκείνης που δε θέλησε να μείνει αιώνια παιδί αλλά καθηλωμένη στη χώρα του Ποτέ και τον άφησε μόνο.
Ο Πίτερ Παν είναι ένα αιώνιο παιδί, το οποίο ζει κολλημένο σε έναν υπέροχο κόσμο, όπου όλα είναι εφικτά, αρκετά μακριά από τις ευθύνες των ενηλίκων. Η Γουέντι, ούσα το μεγαλύτερο παιδί μιας οικογένειας, είναι από τη φύση της υπεύθυνη, υποστηρικτική, φροντιστική και δοτική.
Σε μία πρώτη εκτίμηση δίνεται η εντύπωση ότι ο Πίτερ Παν αγαπάει πάρα πολύ τον εαυτό του ενώ η Γουέντι θέτει πάντα σε προτεραιότητα τους άλλους. Σ’ αυτό το “τέλειο ζευγάρι” ενυπάρχει λοιπόν μια ανασφάλεια ή και ανικανότητα και των δύο να αγαπήσουν με έναν τρόπο πιο αυθεντικό και ουσιαστικό.
Ο Πίτερ Παν, έχοντας βιώσει την εγκατάλειψη, αναπτύσσει ένα φόβο γύρω από αυτήν και κατ΄ επέκταση γύρω από την ενδεχόμενη δέσμευση, οπότε αντιδρά με το να απομακρύνεται. Η Γουέντι έχει μάθει την “αγάπη υπό όρους”, εκείνη στην οποία προσπαθεί να κερδίσει την αγάπη των άλλων με το να γίνει απαραίτητη για εκείνους, βάζοντας παράλληλα στο περιθώριο τις δικές της ανάγκες.
Τα σύνδρομα αυτά δεν έχουν αναγνωριστεί ως σαφής ψυχοπαθολογία από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας, παρουσιάζονται όμως με αυξανόμενη συχνότητα, ειδικά στις δυτικές κοινωνίες. Το σύνδρομο του Πίτερ Παν περιγράφηκε πρώτη φορά το 1983 από τον ψυχολόγο Dan Kiley, ο οποίος περιγράφει με τον όρο εκείνους τους ενήλικες που νιώθουν φυλακισμένοι στο σώμα του ενήλικα και συγχρόνως εγκλωβισμένοι στο παιδί που ήταν και δεν μπορούν πια να είναι. Μέσα από ανώριμες συμπεριφορές, προσπαθούν να δραπετεύσουν στη δική τους πραγματικότητα (Kiley, 1983). Ο ίδιος ανέφερε και το σύνδρομο της Γουέντι, για να περιγράψει γυναίκες που αναπτύσσουν ένα μητρικό πρότυπο συμπεριφοράς απέναντι στους συντρόφους τους (Kiley, 1984).
Η Humbelina Robles Ortega, καθηγήτρια του τμήματος προσωπικότητας και ψυχοθεραπείας του πανεπιστημίου της Γρανάδας, επισημαίνει ότι η υπερπροστατευτική στάση των γονέων μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά στην ανάπτυξη του συνδρόμου Πίτερ Παν, δεδομένου ότι δεν τους επιτρέπει να αναπτύξουν εγκαίρως τις απαραίτητες δεξιότητες για να αντιμετωπίσουν τη ζωή (University of Granada, 2007). H εξαρτητικού τύπου σχέση με τους γονείς πυροδοτεί αμφιθυμικά συναισθήματα, που βιώνονται σε δύο πόλους: από τη μία η αγάπη για τους γονείς και η αδυναμία να απογαλακτιστεί από εκείνους και από την άλλη ο θυμός για τον εγκλωβισμό του. Η προσωπική επανάσταση του ατόμου και η ανάγκη του να απελευθερωθεί από τη σχέση εξάρτησης με τους γονείς συχνά παίρνει τη μορφή εφηβικής εξέγερσης και παιδιάστικης συμπεριφοράς προς αναζήτηση της χαμένης νιότης.
Τα σύνδρομα αυτά, θεωρητικά, δεν έχουν φύλο. Παρόλα αυτά το σύνδρομο του Πίτερ Παν φαίνεται να εμφανίζεται συχνότερα σε άντρες. Ο μεγαλύτερος φόβος του Πίτερ Παν ήταν ότι τον κυνηγούσε αδυσώπητα ο χρόνος. Η φυσική εξέλιξη του ανθρώπου είναι η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και την ενηλικίωση. Στην περίπτωση του συνδρόμου του Πίτερ Παν, η ενηλικίωση (που συνεπάγεται αλλαγή) προκαλεί τρόμο στο άτομο. Οι σύγχρονοι Πίτερ παρουσιάζουν προβλήματα στην ανάληψη ευθυνών, φόβο δέσμευσης, αδυναμία να τηρούν τις υποσχέσεις τους, έμφαση στην εξωτερική τους εμφάνιση και χαμηλή αυτοπεποίθηση παρά την αντίθετη εικόνα που προβάλλουν. Παρουσιάζουν άγχος και χαμηλή ανοχή στην κριτική και σοβαρές δυσκολίες προσαρμογής, τόσο στο εργασιακό τους περιβάλλον όσο και στις σχέσεις τους. Κάτω από το ναρκισσισμό που χαρακτηρίζει τον ενήλικα με το Σύνδρομο του Πίτερ Παν κρύβεται μια απέραντη θλίψη κι ένας θυμός δυσβάσταχτος που δεν είναι σε θέση να τα αναγνωρίσει και να τα επεξεργαστεί. Τα άτομα αυτά φοβούνται συνήθως τη μοναξιά και προσπαθούν να περιβάλλονται από ανθρώπους, οι οποίοι καλύπτουν τις ανάγκες τους (University of Granada, 2007).
Οι ερευνητές του πανεπιστημίου της Γρανάδας τονίζουν πως ο Πίτερ Παν χρειάζεται τη Γουέντι, ώστε να παίρνει εκείνη τις αποφάσεις και να αναλαμβάνει τις ευθύνες, που εκείνος αποτάσσει, επιβεβαιώνοντας παράλληλα την αναξιοπιστία του. Το σύνδρομο εμφανίζεται και στα δύο φύλα, αν και είναι συνηθέστερο στις γυναίκες. Οι σύγχρονες Γουέντι νιώθουν την ανάγκη να παρέχουν φροντίδα, να περιποιηθούν τους άλλους. Τοποθετούν τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές τους κι στην πορεία φτάνουν συχνά στο σημείο να θυσιάζουν τις δικές τους επιθυμίες. Η παροχή φροντίδας αποτελεί έναν τρόπο προσφοράς αγάπης. Συχνά προσκολλώνται σε έναν σύντροφο- Πίτερ Παν. Οι άνθρωποι με το σύνδρομο της Γουέντι φοβούνται πολύ, κυρίως ότι οι άλλοι θα σταματήσουν να τους χρειάζονται και θα τους αφήσουν μόνους. Η ιδέα του να μην έχουν κανέναν να φροντίσουν τους τρομάζει, γιατί χάρη σε αυτή τη μέθοδο, βλέπουν τον εαυτό τους ως πολύτιμο κι απαραίτητο. Τα άτομα με σύνδρομο Γουέντι αισθάνονται ότι πρέπει να έχουν πάντα τον έλεγχο και καταρρέουν σε περίπτωση απώλειάς του. Ουσιαστικά, όμως, οι πράξεις τους οδηγούνται από τον φόβο της απόρριψης και της εγκατάλειψης (Quadrio, 1982).
Μπορεί λοιπόν να έχει happy end το love story; Ίσως. Οι μαγικές λέξεις είναι συμβιβασμός και πλησίασμα. Ο Πίτερ θα πρέπει να ενσωματώσει τη μαγεία της παιδικότητας στην ενήλικη εκδοχή του και η Γουέντι να θέσει ως προτεραιότητα τις ανάγκες της. Οφείλουν και οι δύο να επαναπροσδιορίσουν την ταυτότητά τους, μακριά από το φόβο της ενηλικίωσης, την ταύτιση του εγώ τους με την προσφορά, και τελικά το φόβο της εγκατάλειψης.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
University of Granada (2007) .Overprotecting Parents Can Lead Children To Develop ‘Peter Pan Syndrome’. Science Daily, Ανακτήθηκε 1 Ιουλίου 2019, από /releases/2007/05/070501112023.html
Quadrio C. (1982). The Peter Pan and Wendy Syndrome: a marital dynamic. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 2, pp. 23-8. DOI: 10.3109/00048678209161187.
Kiley, D., (1984). The Wendy Dilemma: When Women Stop Mothering Their Men. New York: Arbor House.
Kiley, D. (1983). The Peter Pan Syndrome: Man Who have Never Grown up. New York: Dodd, Mean & Co.