Αντώνιος ΚοντάκηςΚείμενο: Αντώνης Κοντάκης
Φυσιοθεραπευτής
Επιμέλεια: Στέλλα Πυρένη
Φιλόλογος
H αντίληψη της ομορφιάς είναι σαν την αντίληψη του πόνου˙ υποκειμενική. Προσωπική εντελώς υπόθεση. Το τι αρέσει στον καθένα διαφέρει από το τι αρέσει σε οποιονδήποτε άλλο. Κι ευτυχώς που είναι έτσι και ο άνθρωπος έχει βρει και άλλα κριτήρια μέσω των οποίων μπορεί να χαρακτηρίσει κάτι ως όμορφο. Έχουν βρεθεί επιστημονικά συγκεκριμένες παράμετροι και εξισώσεις οι οποίες θα έπρεπε να καθορίζουν ως ελκυστικό το πρόσωπο κάποιου, αλλά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ο εγκέφαλος αυθόρμητα κοιτάει τα πρόσωπα γύρω του και στο τέλος κρατάει τον μέσο όρο αυτών των αποτυπώσεων, δημιουργώντας το «τέλειο μέσο πρόσωπο». Ποιος άλλωστε πιστεύει απόλυτα ότι η συμμετρία και οι ιδανικές αναλογίες, ο υπολογισμός ουσιαστικά μιας λογαριθμικής φόρμουλας, είναι ο μοναδικός παράγοντας που μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην αξιολόγηση της ομορφιάς; Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός αντιληπτικών επεξεργασιών και συναισθηματικών ερεθισμάτων, τα οποία έχουν τη δική τους σημασία, πολλές φορές υπερκαλύπτοντας μια αντικειμενική άποψη για την ομορφιά. Είναι φανερό —και νομίζω ο καθένας έχει μια παρόμοια άποψη— ότι η αντικειμενική φύση της ομορφιάς, αν δεχτούμε ότι υπάρχει τέτοια, με το πέρασμα των ετών τείνει να εμφανίζεται όλο και συχνότερα. Αυτό προφανώς δεν κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους σε διαφορετικές κλίμακες αξίας, αλλά αυτό αρχίζει να μοιάζει με πραγματικότητα. Δεν είμαι βέβαιος αν είναι αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής και της ανάγκης του γονιδιώματος του καθενός να αρέσει ώστε να είναι επιλέξιμος με στόχο την αναπαραγωγή, αλλά σε ένα ποσοστό ο θείος Δαρβίνος έχει συμβάλει με την επιχειρηματολογία του σε αυτή την εξέλιξη.
Και εδώ κάπου έρχονται οι επιλογές του καθενός, ο οποίος αποδεχόμενος εξ ανάγκης το γονότυπό του, προσπαθεί να τροποποιήσει το φαινότυπό του με συμβατικές και ασύμβατες μεθόδους. Επιλογές οι οποίες προσωπικά θεωρώ πως τείνουν να εξαφανίσουν τη διαφορετικότητα και έχουν μια τάση να ομογενοποιούν και να οριοθετούν ακόμη και αυτό που αποκαλούμε ομορφιά. Αναγνωρίζω μια διαρκώς αυξανόμενη τάση μίμησης των χαρακτηριστικών τόσο του προσώπου όσο και του σώματος, με τα αντίστοιχα πρότυπα τα οποία διοχετεύονται ως μέτρο σύγκρισης της ομορφιάς. Αντιλαμβάνομαι μια τάση απεξάρτησης και απεγκλωβισμού από οτιδήποτε έμοιαζε ο καθένας, σε σημείο που τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά να έχουν σταματήσει πλέον να είναι ιδιαίτερα. Αν συνεχιστεί η παραγωγή πανομοιότυπων αντιγράφων, είναι δεδομένη η καθοδήγηση και χειραγώγηση των επιλογών μας, εφόσον θα υπάρχει στέρηση ποικιλομορφίας, μια τάση η οποία αναπόφευκτα θα παρασύρει στο διάβα της καθετί διαφορετικό.
Οι σκέψεις αυτές ακολουθούνται από την εύλογη απορία αν ο επιλογές είναι συνειδητές και πραγματοποιούνται μετά από έναν εσωτερικό και ειλικρινή διάλογο, από τον οποίο προκύπτει το συμπέρασμα ότι η αλλαγή έχει βελτιώσει τα επίπεδα ομορφιάς του καθενός, ή αν οι επιλογές οδηγούν σε τέτοιο βαθμό υποδουλωμένης αποδοχής, ώστε η προσωπική άποψη του ατόμου υποσυνείδητα περνάει σε δεύτερη μοίρα και εκείνος αναγκασμένος πλέον να υπακούει τις προπαρασκευασμένες και κατευθυντήριες κάθε φορά γραμμές για την εικόνα του, μοιάζει περισσότερο ευνουχισμένος και λιγότερο γοητευμένος από αυτήν.
Υπάρχει ένα ρητό που αποδίδεται στον Κονφούκιο και το οποίο αναφέρει ότι «τα πάντα έχουν ομορφιά, αλλά δεν τη βλέπουν όλοι». Όπως όμως αναφέραμε και στην αρχή του κειμένου, η ομορφιά δεν είναι απλά η ύπαρξη μιας αράδας χαρακτηριστικών, είναι κάτι περισσότερο από την ύλη, κάτι περισσότερο από μια εικόνα. Είναι μια αίσθηση, είναι μια αύρα, είναι μία εσωτερική διαμάχη, είναι αυτοπεποίθηση, είναι το περιτύλιγμα της ίδιας μας της προσωπικότητας. Είναι μια αμφίπλευρη σχέση μεταξύ αυτού που την εκπέμπει και αυτού που την προσλαμβάνει. Όταν λοιπόν ο ίδιος μας ο εαυτός δεν αναγνωρίζει την ομορφιά του, πώς μπορεί κάποιος να περιμένει να την αναγνωρίσουν οι υπόλοιποι; Η προσωπική επομένως ανασφάλεια, περισσότερο με παγίδα μοιάζει, η οποία οδηγεί το θύμα, αιχμάλωτο και πειθήνιο, στα πλοκάμια και την ασφάλεια της ομαδικής ομοιομορφίας.
Δεν υπάρχει τίποτε πιο όμορφο από την ποικιλία της ομορφιάς. Ανοίξτε τα μάτια και κοιτάξτε σαν παράδειγμα την ίδια τη φύση. Πόσα χρωμοφόρα ηλιοβασιλέματα, πόσες ανείπωτες ανατολές! Ίδιες σαν λέξεις, μα τόσο όμορφα διαφορετικές. Παρατηρήστε τις πολυποίκιλες εικόνες, τα χρώματα, τις αντιθέσεις, την ομορφιά της ασχήμιας, πολλές φορές την αμετροεπή ασχήμια της ομορφιάς. Αξιολογήστε τα ίδια μας τα σπίτια, αυτούς τους προσωπικούς χώρους προστασίας. Πάντα θα υπάρχουν ομορφότερες, πιο πολυτελείς, πιο εντυπωσιακές κατοικίες, ποιος όμως μπορεί να αρνηθεί την ομορφιά του δικού του χώρου, αυτού του χώρου στον οποίο γεννιέται, αναπτύσσεται, παίζει, μαθαίνει, ερωτεύεται, γεννά, πονά, αναπαύεται; Παραφράζοντας το ρητό του Κάφκα και μετατρέποντάς το σε μια διαδικασία προσωπικής αυτοπεποίθησης: «όποιος διατηρεί την ικανότητα να βλέπει την ομορφιά, δε γερνάει ποτέ». Και ευτυχώς η ομορφιά δεν είναι κάτι στατικό. Δεν είναι μόνο το δέρμα, δεν είναι μόνο το σώμα, δεν είναι μόνο τα μάτια, δεν είναι μόνο ο χαρακτήρας, δεν είναι μόνο η ευγένεια. Ομορφιά είναι τα πάντα, το καθένα ξεχωριστά και όλα μαζί ως σύνολο. Και η ομορφιά, όπως έχει πει η Simone de Beauvoir, «έχει να πει ακόμη πιο λίγα από την ευτυχία».