Το σπήλαιο του Ευριπίδη

Άρθρο: Μαρία Μπούτση
Υπεύθυνη Βιβλιοθήκης- Μουσείου Λαϊκής Τέχνης & Ιστορίας Δήμου Σαλαμίνας

Επιμέλεια: Δέσποινα Πάνου
Κοινωνική Ανθρωπολόγος

Κατά το χρονικό διάστημα 1994-1997 στην περιοχή «Περιστέρια» στη Σαλαμίνα διενεργήθηκε η ανασκαφή του «Σπηλαίου του Ευριπίδη» από τον αναπληρωτή καθηγητή Προϊστορικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κύριο Γιάννο Γ. Λώλο με τη σύμπραξη αρχαιολόγων, σπηλαιολόγων και φοιτητών αρχαιολογίας.  Ακόμη, μετά από έρευνες στην ευρύτερη περιοχή του σπηλαίου που έλαβαν χώρα το χρονικό διάστημα 1998-2000, στο μονοπάτι  προς το σπήλαιο ανακαλύφθηκε το Ιερό του Διονύσου (Λώλος, 2000).

Σε ανασκαφές στα νότια του νησιού και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή Κανάκια, βρέθηκαν ερείπια και θεμέλια κτισμάτων της Μυκηναϊκής Σαλαμίνας, ενώ από τις ανασκαφικές έρευνες αναδύονται ήδη η Σαλαμίνα της «Μέσης Χαλκοκρατίας» (στο σκλάβο Μαρουδίου) και η Σαλαμίνα των «Σκοτεινών Αιώνων» (στο Οροπέδιο Γκίνανι) (Λώλος & Μαραμπέα, 2019). Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθεί πως οι παραπάνω έρευνες ενισχύθηκαν οικονομικά από διάφορους φορείς καθώς και από το Δήμο Σαλαμίνας.

*Άποψη από το εσωτερικό του σπηλαίου (Πηγή: Προσωπικό Αρχείο)

Αναλυτικότερα το σπήλαιο βρίσκεται κοντά στον Όρμο Περιστέρια, δηλαδή σε ένα από τα καλύτερα αγκυροβόλια του νησιού το οποίο και εντοπίζεται στο νοτιότερο σημείο του. Καθότι εντελώς αθέατο από την ακτή διαθέτει στενότατη είσοδο ευρισκόμενη στην απότομη πλευρά ενός επιβλητικού ασβεστολιθικού όγκου σε υψόμετρο 115 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Πράγματι το φυσικό βραχώδες άνδηρο (πλάτωμα) της εισόδου του, λουσμένο στο φως και σε ένα επίπεδο κυριολεκτικά «μεταξύ ουρανού και γης», προσφέρει εκπληκτική θέα προς την θαλάσσια έκταση του Σαρωνικού, με την τοπιογραφία της Αίγινας, της χερσονήσου των Μεθάνων και της Τροιζήνος να δεσπόζουν (Λώλος, 2000)

Σύμφωνα με τα ευρήματα, έχει συνολικό μήκος 47 μέτρων περίπου και περιλαμβάνει 10 θαλάμους ενώ το εσωτερικό του είναι  χωρισμένο από ένα σταλαγματικό παραπέτασμα σε δύο μέρη. Εντός του υπάρχει και ένας κατασκότεινος λαβύρινθος από μικρούς θαλάμους με χαμηλή οροφή, διαδρόμους, σύριγγες και άπειρες κόγχες. Εξαιτίας της ιδιάζουσας μορφολογίας και της ατμόσφαιρας του, ζωντανεύει η περιγραφή  του μεγάλου τραγικού εκ Ρώμης Aulus Gellius που το χαρακτηρίζει  «δυσάρεστο και τρομακτικό» (Γιαννόπουλος, 2000).

Από την έρευνα, αποδείχτηκε η λειτουργία του σπηλαίου κατά την διάρκεια 6 διαφορετικών περιόδων της Ελληνικής Προϊστορίας και ιστορίας. Λεπτομερέστερα, κατά την Νεότερη και Τεική Νεολιθική, την Ύστερη Μυκηναϊκή, την Κλασική, την Ελληνιστική και την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορική εποχή και κατά την Φραγκοκρατία (Λώλος, 2000).

Από τα ευρήματα δεν έλειψαν φυσικά και τα αντικείμενα ιδιαίτερης αξίας όπως ένα κοντό μυκηναϊκό ξίφος από χαλκό, καθώς επίσης και κοσμήματα και νομίσματα της Ελληνορωμαϊκής και της Φραγκοκρατίας όπως και ένας πολυτελής σκύφος με ανάγλυφες Διονυσιακές σκηνές που χρονολογείται πίσω στην Ρωμαϊκή  Αυτοκρατορική εποχή. Επιπλέον, υπήρχαν ευρήματα νεολιθικής εποχής όπως κομμάτια αγγείων διαφόρων σχημάτων και πέτρινα εργαλεία από πυριτόλιθο και οψιδιανό λίθο που προμηθεύονταν από την Μήλο. Με τις ανασκαφές του 1996 βρέθηκε, μερικώς σωζόμενος, μελαμβαθής σκύφος, του 5^ου αι. π.Χ. με το όνομα του Ευριπίδη να αναγράφεται στην εξωτερική  πλευρά του. Αξίζει να αναφερθεί ότι το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε και για λατρευτικούς σκοπούς (Λώλος & Μαραμπέα, 2019)!

*Μελαμβαθής σκύφος του 5ου αιώνα με το όνομα του Ευριπίδη. (Πηγή: Προσωπικό Αρχείο)

 Αναφορές για το σπήλαιο, όπου ο Ευριπίδης αποσυρόταν για να γράφει τα έργα του, υπάρχουν σε κείμενα 4 αρχαίων συγγραφέων:

1. Σε έργο του Φιλοχόρου, συστηματικού και αξιόπιστου ιστορικού του πρώϊμου 3^ου αιών. π.Χ.
2. Σε έργο του Σάτυρου, Έλληνα συγγραφέα που έζησε στην Οξύρυγχο της Άνω Αιγύπτου κατά τον 3^ο  ή 2^ο αιων. π.Χ.
3. Σε βιογραφικό κείμενο της ύστερης Ελληνικής Αρχαιότητας, με τον τίτλο «Γένος Ευριπίδου και Βίος», ανωνύμου συντάκτη.
4. Σε κεφάλαιο του βιβλίου Noctes Atticae (Αττικές Νύκτες) του Aulus Gellius, Ρωμαίου συγγραφέα των μέσων του 2^ου αιων, μ.Χ., ο οποίος μάλιστα περιγράφει το σπήλαιο και δηλώνει ότι το επισκέφτηκε, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα.

Ολοκληρώνοντας, τα ευρήματα καθώς και όλες οι παραπάνω αναφορές που περιγράφουν το σπήλαιο του Ευριπίδη, ανταποκρίνονται και ταιριάζουν ακριβώς με το συγκεκριμένο σπήλαιο της Σαλαμίνας. Κατά αυτό τον τρόπο μας επιτρέπεται η ασφαλής ταύτιση του χώρου με το περίφημο σπήλαιο  – ησυχαστήριο του μεγάλου τραγικού Ευριπίδη στη Σαλαμίνα (Λώλος, 2000). Τέλος, τα ευρήματα του σπηλαίου βρίσκονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σαλαμίνας.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Γιαννόπουλος, Β. (2000). Γεωλογικά στοιχεία για το Σπήλαιο του Ευριπίδη στη Σαλαμίνα. Επτάκυκλος, 15, 15-17.

Λώλος, Γ. & Μαραμπέα, Χ. (2019). Από το περιβάλλον και την αρχαιολογία των σπηλαίων της Σαλαμίνος. Δωδώνη. Επιστημονική Επετηρίδα Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Τόμος 45-46, 57-91.

Λώλος. Γ. (2000). Το ιστορικό σπήλαιο της Σαλαμίνος, ησυχαστήριο και ηρώον του Ευριπίδη: Φιλολογικές μαρτυρίες και αρχαιολογικές αποδείξεις. Επτάκυκλος, 15, 39-50.