Συναισθηματικός σαδομαζοχισμός

Άρθρο: Γεωργία Κιζιρίδου,
Εξελικτική – Σχολική Ψυχολόγος, MSc

Επιμέλεια: Μαρία Σουρτζή,
Φιλόλογος

– Νιώθεις την ανάγκη όταν σχετίζεσαι ερωτικά με κάποιο άτομο να ασκείς έλεγχο σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του;

– Έχεις κατηγορηθεί στο παρελθόν από συντρόφους σου ότι δείχνεις απάθεια για τη σχέση κι ότι ενδιαφέρεσαι μόνο για τις ατομικές σου ανάγκες;

– Ασκείς αρνητική κριτική στο άτομο που σχετίζεσαι με το πρόσχημα ότι προτίθεσαι να το βοηθήσεις;

– Σε περίπτωση που δεν ικανοποιηθούν οι ανάγκες σου μέσα στην ερωτική σχέση, ασκείς έστω και λανθάνουσες μορφές βίας (π.χ. άρνηση επικοινωνίας, απόσυρση, αντιφατικά επικοινωνιακά μηνύματα, αναβλητικότητα);

– Θέλεις να αισθάνεσαι ανώτερος/η μέσα σε μια σχέση συγκριτικά με το άτομο που σχετίζεσαι;

Αν απάντησες έστω και σε μία ερώτηση θετικά, τότε ίσως -ακόμα και ασυνείδητα- να έχεις το ρόλο του σαδιστή όταν σχετίζεσαι ερωτικά με κάποιο άλλο άτομο.

Από την άλλη…

– Νιώθεις έντονη την ανάγκη για συντροφικότητα, γι’ αυτό και συμβιβάζεσαι προκειμένου να συνάψεις μια ερωτική σχέση;

– Δέχεσαι ειρωνικά και υποτιμητικά σχόλια από τον/την σύντροφό σου, χωρίς να αντιδράς;

– Πιστεύεις πολλές φορές ότι για να διατηρηθεί μια σχέση, επιβάλλονται υποχωρήσεις μόνο από τη δική σου πλευρά;

– Υπάρχουν στιγμές που αναρωτιέσαι γιατί ο/η σύντροφός σου δε σε χωρίζει από την στιγμή που φαίνεται δυσαρεστημένος/η και ανικανοποίητος /η από τη σχέση σας;

– Θεωρείς ότι υπάρχουν φορές που η συμπεριφορά σου πυροδοτεί την αρνητική και επιθετική πλευρά του/της συντρόφου σου και δικαιολογείς τη συμπεριφορά του/της;

Αν απάντησες θετικά σε μία από τις παραπάνω ερωτήσεις, τότε πολύ πιθανό να φέρεσαι μαζοχιστικά μέσα στην ερωτική σχέση.

Ο συναισθηματικός σαδομαζοχισμός ή αλλιώς τα παιχνίδια εξουσίας στην ερωτική σχέση απαιτούν δύο πλευρές προκειμένου να λάβουν χώρα: το ρόλο του σαδιστή και το ρόλο του μαζοχιστή. Αν μία από τις δύο πλευρές αποχωρήσει, τότε η σχέση παύει να υφίσταται, καθώς δεν έχει λόγο ύπαρξης. Ειδικότερα όμως ποιος θεωρείται ότι φέρεται σαδιστικά και ποιος μαζοχιστικά σε μία σχέση;

Ο σαδιστής είναι ένα άτομο που αρχικά δίνει την εντύπωση πως είναι πολύ ανεξάρτητο κι ότι δεν έχει ανάγκη τους άλλους για να ικανοποιηθεί συναισθηματικά. Όταν εμπλέκεται σε μια συντροφική σχέση έχει την τάση να θέλει να κυριαρχήσει συναισθηματικά στο άλλο άτομο, μέσα από συνεχείς ελέγχους κι επικρίσεις. Ο ρόλος του είθισται να είναι συμβουλευτικός, καθοδηγητικός και αυταρχικός. Δεν είναι λίγες οι φορές που λαμβάνει από μόνος του αποφάσεις και απλώς τις ανακοινώνει στο άλλο του μισό, χωρίς να συζητήσει το σκεπτικό του. Σε περίπτωση που αντιληφθεί πως υπάρχει αντίσταση ή άρνηση από την άλλη πλευρά, λόγω του ότι φοβάται μήπως χάσει το συναισθηματικό έλεγχο, δρα τιμωρητικά και χειριστικά. Μπορεί η επιθετικότητα να λάβει διάφορες μορφές προκειμένου να επανακτήσει τον έλεγχο, όπως είναι η δημιουργία ασαφούς συναισθηματικού κλίματος, η απειλή χωρισμού, η  άρνηση της επικοινωνίας και η απόσυρση. Σε ορισμένες πιο ακραίες περιπτώσεις μπορεί η βία να πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις μέσα από την άσκηση ψυχολογικής, συναισθηματικής, σωματικής και σεξουαλικής βίας (Sullivan, 2006). Ποιες προσωπικότητες λοιπόν συνηθίζουν να λειτουργούν ως σαδιστές μέσα στη σχέση;

Ο σαδιστής είναι ένα άτομο που επιδιώκει πάση θυσία να φανεί και να νιώσει ανώτερο μέσα στη σχέση, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν άνθρωπο με χαμηλή αυτοεκτίμηση που στο παρελθόν δεν κατάφερε να συνδεθεί συναισθηματικά στον ερωτικό τομέα με επάρκεια. Δεδομένης της τραυματικής του ιστορίας, επιζητεί μέσα από την άσκηση ελέγχου να λάβει συναισθηματική ικανοποίηση με βίαιο κι επιθετικό τρόπο. Ενδεχομένως να παίζουν ρόλο κι επιπρόσθετοι παράγοντες, όπως είναι η οικογενειακή παράδοση, η αποδοχή της πατριαρχικής κουλτούρας, η αναπαραγωγή στερεοτύπων μέσα από την εκπαίδευση, τη θρησκεία και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Είναι πιο συνηθισμένο -έως αναμενόμενο- ένας άντρας να δρα σαδιστικά μέσα σε μια ερωτική σχέση, αφού εξελικτικές ψυχολογικές μελέτες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως οι γυναίκες ακόμα και ασυνείδητα είναι πιο πρόθυμες να υποταχθούν σε ένα αρσενικό με το πρόσχημα της προστασίας και της ασφάλειας. Ωστόσο, ο σαδιστικός ρόλος συναντάται και σε χειραφετημένες γυναίκες που έχουν ηγετικές και εξουσιαστικές τάσεις (Knudson-  Martin & Mahoney, 2009).

Από την άλλη, υπάρχει ο ρόλος του μαζοχιστή, ο οποίος είναι πρόθυμος να υποταχθεί γιατί αποζητά τη συντροφικότητα. Πρόκειται για άτομο πειθήνιο, χαμηλών τόνων, υπάκουο και ευπροσάρμοστο με ανεπτυγμένη την ενσυναίσθηση στις ερωτικές σχέσεις, παρόλο που στην επαγγελματική του ζωή μπορεί να είναι δυναμικό και πετυχημένο άτομο. Παρομοίως με το σαδιστή, είναι άτομο που δεν κατάφερε στο παρελθόν να βιώσει συναισθηματική πληρότητα και απέκτησε χαμηλή αυτοεκτίμηση στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων. Ωστόσο, όταν υπάρχει ευκαιρία σύνδεσης με τον άλλον, ακόμα κι αν καταπιέζεται και κακοποιείται, είναι ευχαριστημένο που υφίσταται η σχέση, έστω με αυτή τη μορφή. Δικαιολογεί τις σαδιστικές τάσεις του άλλου με το πρόσχημα ότι είναι ένα άτομο που αποζητά την αγάπη και το ενδιαφέρον και δε διστάζει να συνθλίψει τις ατομικές του ανάγκες για χάρη της διατήρησης της σχέσης. Ουσιαστικά, μέσα από τη μαζοχιστική στάση, το θύμα παρόλη τη συναισθηματική καταπίεση βιώνει και μια συναισθηματική απελευθέρωση με τη μη λήψη ευθυνών και πρωτοβουλιών (Agnew & Harman, 2019). Ενδεχομένως και σε αυτή την περίπτωση να αναπαράγεται το γονικό μοτίβο συμπεριφοράς στη σχέση και να δημιουργούνται σχέσεις συνεξάρτησης και αλληλεξάρτησης διαγενεολογικά. Έτσι θεωρεί πως οι συγκρούσεις πρέπει να αποφεύγονται και τα προβλήματα να αποσιωπούνται για να μην επέλθει η οριστική ρήξη. Επομένως, ο φόβος της μοναξιάς είναι τόσο έντονος που δέχεται να υποχωρεί και δυσκολεύεται να οριοθετήσει τη συμπεριφορά του/της συντρόφου του (Kim, Visserman & Impett, 2019).

Μπορεί επομένως μια σαδομαζοχιστική ερωτική σχέση να διατηρηθεί στο χρόνο;

Για τη διατήρηση μιας σχέσης εξουσίας με σαδομαζοχιστικά στοιχεία απαιτούνται απαραιτήτως και οι δύο πλευρές. Αν μία από τις δύο πλευρές αποχωρήσει, λόγω του ασφυκτικού συναισθηματικού κλίματος, τότε συνήθως παύει να υφίσταται. Μάλιστα, σε περίπτωση χωρισμού, ο σαδιστής συνηθίζει να εξιδανικεύει το μαζοχιστή, παρόλο που όταν βρισκόταν σε σχέση μαζί του/της έδειχνε να αδιαφορεί ή να υποτιμά το άτομο και να το θεωρεί δεδομένο στη σχέση. Ακόμα και όταν δεν επέλθει χωρισμός, η επικοινωνία του ζευγαριού γίνεται τοξική και σταδιακά οδηγεί σε συναισθηματική χρεοκοπία (Rusbult & Van Lange, 2003). Τα παιχνίδια εξουσίας μπορεί αρχικά σε οποιαδήποτε μορφή σχέσης να φαίνονται αναπόφευκτα με τη μορφή εντυπωσιασμού της άλλης πλευράς, αλλά η παγίωση των σαδομαζοχιστικών τάσεων σε βάθος χρόνου οδηγεί σε ανασφάλεια, ανισορροπία και χειριστικότητα και από τις δύο πλευρές (Kast, 2001).

Υπάρχει επομένως τρόπος να διατηρηθούν οι ισορροπίες σε μια ερωτική σχέση με στοιχεία εξουσίας;

Σε μια ερωτική σχέση για να διατηρηθεί η συναισθηματική ισορροπία καλό είναι να είναι να εναλλάσσονται οι ρόλοι αναλόγως με την περίσταση με το αναλαμβάνουν εναλλάξ και οι δύο ευθύνες, αλλά και να δείχνουν εμπιστοσύνη στο/η σύντροφο. Αντί να επιδιώκεται ένας αγώνας επίδειξης ισχύος και υπερίσχυσης του ενός έναντι του άλλου, μπορεί να είναι κοινός στόχος το συναισθηματικό μοίρασμα και η ικανοποίηση και των δύο πλευρών. Είναι επίσης πολύ σημαντική η αποφυγή εξιδανίκευσης του άλλου, άρα ως επακόλουθο αυτού δε θα υπάρχουν παράλογες απαιτήσεις για απόλυτο έλεγχο ή για απόλυτη υποδούλωση του ενός από τους δύο (Sullivan, 2006). Σε μια ασφαλή σχέση και τα δύο μέλη μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα, να μην φοβούνται να έρθουν σε αντιπαράθεση και να συγκρουστούν, διότι και οι δύο ενδιαφέρονται για τη βελτίωση της ποιότητας της σχέσης και κυρίαρχο συναίσθημα είναι η αγάπη και όχι η ζήλια και η δυσπιστία. Επομένως, αν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις της αγάπης, της ενσυναίσθησης, της δεκτικότητας του άλλου με τα θετικά και αρνητικά του στοιχεία, της ανοιχτής επικοινωνίας και από τις δύο πλευρές, της εμπιστοσύνης και της άρσης της επιφυλακτικότητας, τότε η σχέση θα έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την ανασφάλεια. Στην τελική, η πιο ισχυρή μορφή κυριαρχίας είναι η αυτοκυριαρχία (Vincit qui se vincit)(Blique, 2018).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Agnew, C. R. & Harman, J. J. (Eds.) (2019). Advances in personal relationships: Power in close relationships. Cambridge: Cambridge University Press.

Blique, M. (2018). Νίκησε τις τοξικές σχέσεις. Επιμ.: Χ. Ξενάκη, Αθήνα: Πεδίο

Kast, V. (2001). Θύτες και θύματα: Πότε, γιατί και πώς αλλάζουν οι ρόλοι. Μτφρ.: Κ. Φουντούλη, Επιμ.: Α. Γραμμένου, Αθήνα: Θυμάρι.

Kim, J. J., Viserman, M. L. & Impett, E. A. (2019). Power in close relationships. In Agnew, C. R. & Harman, J. J. (Eds.) Advances in personal relationships: Power in close relationships. Cambridge: Cambridge University Press.

Knudson – Martin, C. & Mahoney, A. R. (Eds.) (2009). Couples, gender and power: Creating change in intimate relationships. Springer N.Y.: New York.

Rusbult, C. E. & Van Lange, P.A. (2003). Interdependence, interaction and relationships. Annual review of psychology, 54, 351 – 375.

Sullivan, O. (2006). Changing gender relations, changing families: Tracing the pace of change over time. New York: Rowan & Littlefield Publishers.