Lost your password?

Άρθρο: Μαρία Μπούτση
Υπεύθυνη  Βιβλιοθήκης -Μουσείου Λαϊκής Τέχνης & Ιστορίας Δήμου Σαλαμίνας

Επιμέλεια: Δέσποινα Πάνου
Κοινωνική Ανθρωπολόγος

Το παρόν κείμενο αποτελεί μια πρωτότυπη εκτενή ποιοτική έρευνα στα άδυτα της ζωής του Σαλαμίνιου ηθοποιού Ζώρα Τσάπελη και στηρίζεται κατά βάση σε τοπικές ακουστικές μαρτυρίες ατόμων από το οικογενειακό του περιβάλλον, στο προσωπικό αρχείο του ίδιου αλλά και από βιβλιογραφίες που έχουν γραφτεί.

Όπως παρατίθεται στη βιογραφία του, αρχικά, γεννήθηκε στη Σαλαμίνα στις 18-1-1921 και ήταν γιος της πολυμελούς οικογένειας του Νικολάου Τσάπελη και της Ευγενίας (θυγ. Δημητρίου) Μακρή. Πιο συγκεκριμένα, ο πατέρας του ήταν ναυτικός και η μητέρα του μία από τις καλύτερες τεχνίτριες των κουλουριώτικων φουστανιών της τοπικής ενδυμασίας. Επίσης, αναφορικά με τα αδέλφια του μαθαίνουμε πως ονομαστικά, ήταν: ο Θανάσης, η Κατερίνα, η Φρόσω, ο Χαρίλαος και η Μαρία. Ακόμη, το πατρικό του σπίτι ήταν στην οδό Αγίου Μηνά 31, όπου σήμερα βρίσκεται η πολυκατοικία που μένουν τα ανίψια του Γιώργος και Μίμης (Τσάπελης, 2016).

Αναλυτικότερα ο Ζώρας μαθήτευσε στο Δημοτικό Σχολείο της Σαλαμίνας και συγκεκριμένα στο 1ο Δημοτικό σχολείο, το λεγόμενο και ως «Καποδιστριακό». Συμμαθητές του ήταν οι: Μίμης Σοφράς, Γιώργος Βασιλείου, Τάκης Καραγιάννης, Σπύρος Καπετάνιος, Γιώργος Κορρός, Κούλα Βενετσάνου, Άννα Παπασωτηρίου, Μιμίκα Γαλέου, Ελένη Γαλέου, κ.α. Μάλιστα σύμφωνα με τοπική μαρτυρία, μαθαίνουμε πως δάσκαλος του στην Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη ήταν ο Γιάννης Σαλτάρης (Τσάπελης, 2017). Επιπλέον από τις αφηγήσεις των κατοίκων του νησιού πληροφορούμαστε ότι, αφενός, ως μαθητής ήταν άριστος, με μια ιδιαίτερη έφεση στα καλλιτεχνικά ενώ στις γιορτές του σχολείου ήταν πρώτος. Αφετέρου, ως παιδί ήταν καλός και ευγενικός, δίνοντας πάντα το παρόν στα παιχνίδια της γειτονιάς, όπου θα έκανε τον παπά, τον γιατρό ή τον δικηγόρο και τις Αποκριές, πάντα του άρεσε να ντύνει και να βάφει τους φίλους του, μασκαράδες (Τσάπελη-Καραντή, 2017)

Ωστόσο, αποφοίτησε από γυμνάσιο του Πειραιά και πιο συγκεκριμένα από το 2ο Γυμνάσιο Αρρένων. Μετά την αποφοίτηση, έδωσε εξετάσεις και πέρασε τρίτος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου εκείνη την περίοδο, ως φοιτητής πια, γνωρίζεται με τον Δημήτρη Χόρν. Ο Χόρν ήταν αυτός που τον παρότρυνε να δώσει εξετάσεις στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και πράγματι στις 1-10-1943 έδωσαν εξετάσεις μαζί και πέρασαν και οι δύο με επιτυχία. Τότε, εγκατέλειψε την ιατρική και ξεκίνησε τη φοίτηση του στη Δραματική Σχολή, μαζί με το Χόρν και αποφοίτησαν στις 16 Ιουλίου 1945 (Τσάπελης, 2016).

*Από την ταινία “Κοντσέρτο για πολυβόλα” 1966, της Φίνος Φίλμς στο ρόλο του στρατηγού (Πηγή: Προσωπικό Αρχείο)

Ο Ζώρας για τις διπλωματικές του εξετάσεις ερμήνευσε τους ρόλους του «Φουσέ» στο έργο Τσβάϊχ «Του φτωχού το αρνί» και του «Αγαμέμνονος» στο έργο του Ευριπίδη «Εκάβη» (Καμβασινού, 2005).

Καταπώς πληροφορούμαστε, στην οικογένειά του δεν είχε πει τίποτα για την απόφασή του αυτή και ιδιαίτερα στη μητέρα του, η οποία το έμαθε όταν αποφοίτησε από τη σχολή. Τα δύο μεγαλύτερα αδέλφια του, όταν κατάλαβαν ότι σταμάτησε να πηγαίνει στην ιατρική σχολή, έπαψαν να του στέλνουν χρήματα (Τσάπελης, 2018). Έτσι, ο Ζώρας αναγκάστηκε τα καλοκαίρια να δουλεύει στις μπρατσέρες που διέθετε η οικογένειά του, για να εξοικονομήσει χρήματα ούτως ώστε να μπορέσει να ολοκληρώσει τις σπουδές του.

Κατά τη διάρκεια της «Κατοχής» μαζί με άλλους Σαλαμίνιους ίδρυσαν το 1942 τον «Καλλιτεχνικό Εκπολιτιστικό Σύλλογο Νέων Σαλαμίνος», που στεγαζόταν σε ένα μαγαζί επί της οδού Μιχαήλ Κριτσίκη (σημερινή οικία Γ. Λαλάγκα). Ειδικότερα, πρόεδρος του Συλλόγου ήταν ο φιλόλογος Ντίνος Λουκάς με βασικά μέλη του Δ.Σ τους: Μηνά Μπόγρη, Λάμπρο Τσιλιβίγκο, Κούλα Βενετσάνου (μητέρα της ερμηνεύτριας Νένας Βενετσάνου), Κατίνα Γαλέου. Άλλα μέλη λογίζονταν πολλοί νέοι της τότε εποχής όπως: ο μαέστρος Σπύρος Μπρούνος, ο Νίκος Βενετσάνος (πατέρας της ερμηνεύτριας Νένας Βενετσάνου), η Ζωή Γαλέου, ο Νίκος Βιρβίλης, ο Αχιλλέας Μπερής, η Νίνα Κριτσίκη, ο Θοδωρής Κρουστάλλης, η Ευγενία Αντωνίου, ο Μιχάλης Πασσαλόπουλος και πολλοί άλλοι. Σκοπός του συλλόγου ήταν η αντιστασιακή δράση των νέων της τότε εποχής, μέσω της τέχνης, ενάντια στον Γερμανό κατακτητή. Όλες οι εκδηλώσεις γίνονταν στον τότε Κινηματογράφο «Αχίλλειον» και σχεδόν παρουσία των Γερμανών, ενώ το 1944, ο Σύλλογος διαλύθηκε (Τσάπελης, 2017).

Οι εκδηλώσεις αυτές περιλάμβαναν χορωδιακά τραγούδια, θεατρικά μονόπρακτα όπως ο «Δαίμονας του Λέρμαντος» όπου ο Ζώρας έπαιξε τον διάβολο και η Νίνα Κριτσίκη την καλόγρια, καθώς και επιθεωρήσεις που σατίριζαν την εποχή αυτή, όπως: «η Κουλουρίτσα», «το Ψυχοσάββατο» και άλλα, των οποίων τα κείμενα τα έγραφε ο Νίκος Βενετσάνος. Σε κάποια από αυτές τις παραστάσεις στο «Αχίλλειον», ο Ζώρας τραγούδησε τον Εθνικό Ύμνο παρουσία των Γερμανών καθώς και στη γιορτή για την 25η Μαρτίου στο Ηρώων της παραλίας της Κούλουρης, απήγγειλε το ποίημα: «Μέριασε βράχε να διαβώ», βάζοντας έτσι σε κίνδυνο όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και τα άλλα μέλη του θιάσου (Τσάπελη-Καραντή, 2017).

*Από την ταινία “Με τη λάμψη στα μάτια” 1966, Στεργίου Φίλμς στο ρόλο του Γερμανού αξιωματικού (Πηγή: Προσωπικό Αρχείο)

Με την απελευθέρωση, υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας και συγκεκριμένα στο Νοσοκομείο του!

Από το 1945 και εντεύθεν ήταν μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών. Τον Ιούνιο του 1945 που αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή μέχρι τον Απρίλιο του 1946 εργάστηκε στο Εθνικό Θέατρο και έπαιξε σε έξι θεατρικά έργα, ενώ από το Σεπτέμβριο του 1946 έως και τον Αύγουστο του 1966 συνεργάστηκε με πολλούς θιάσους όπως: «Κατερίνας», «Λαμπέτη – Παπά – Χόρν», «Μουσούρη», «ΕΛΘ Μάνου Κατράκη», «Υπαίθριο Θέατρο  Νίκου Χατζίκου», «Τζένης Καρέζη – Λάμπρου Κωνσταντάρα», «Αλέκου Αλεξανδράκη» και το 1958 συγκρότησε θίασο με τον Τίτο Βανδή και την Ελένη Χατζηαργύρη. Ακόμη, από τον Σεπτέμβρη του 1966 μέχρι και το 1986 εργάστηκε στο Εθνικό Θέατρο, όπου έπαιξε πολλούς και σημαντικούς ρόλους, οι οποίοι ήταν επιλογή του, καθώς ποτέ δεν έπαιξε κάτι που να μην του άρεσε. Το γεγονός ότι ποτέ δεν απαιτούσε κάποιο ρόλο, τον έκανε ένα σεβαστό πρόσωπο προς όλους και έτσι δεν τον πίεζαν ποτέ. Για αρκετά μεγάλο διάστημα διετέλεσε και καθηγητής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και  στήριξε πολλούς νέους όπως τους: Χρόνη Εξαρχάκο, Κατερίνα Χέλμη, Άννα Βαγενά κ.α. Επίσης, με τις προσπάθειές του και με τη βοήθεια της Μελίνας Μερκούρη θεσπίστηκε να συνταξιοδοτούνται οι ηθοποιοί από το ταμείο ΙΚΑ (Καμβασινού, 2005).

Ριζοσπαστικό και σημαντικό το γεγονός για τα θεατρικά πράγματα της εποχής, ήταν η πρότασή τους να φύγουν όλοι οι παλιοί ηθοποιοί από το Εθνικό και να μπει «νέο αίμα». Ο Ζώρας ήταν της άποψης, άσχετα εάν αυτό δεν άρεσε σε πολλούς, πως ότι ήταν να δώσουμε το δώσαμε και πρέπει να μπουν νέα παιδιά για να ανανεωθεί το Εθνικό Θέατρο. Με αυτή του την πρόταση ήρθε σε ρήξη με πολλούς, όμως ο ίδιος το έκανε πράξη, πήρε τη σύνταξή του και έφυγε (Τσάπελης, 2016)!

Με το Εθνικό Θέατρο είχε παίξει στα Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου καθώς και σε χώρες του εξωτερικού όπως: Κίνα, Ιαπωνία, Ρωσία, Κύπρο. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του έπαιξε σε 33 κινηματογραφικές ταινίες κυρίως με την «Φίνος Φίλμ». Ήταν αχώριστοι φίλοι με το Δημήρη Χόρν, την Έλλη Λαμπέτη, το Μάνο Κατράκη, την Ελένη Ζαφειρίου, το Διονύση Παπαγιανόπουλο, την Ελένη Χατζηαργύρη, την Κατερίνα Χέλμη, το Νίκο Χατζίκο, την Τιτίκα Νικηφοράκη, το Λυκούργο Καλέργη, τη Μελίνα Μερκούρη κ.α. Επιπλέον, με το Λυκούργο Καλέργη συμπράττουν στα ευφυολογήματα, στα ανέκδοτα και στα αρβανίτικα (Καμβασινού, 2005).

Ως άνθρωπος ήταν καλός και αγαπητός, ο ‘συμβουλάτορας’ όλης της οικογένειας.  Όλα τα ανίψια του, τα οποία υπεραγαπούσε σαν παιδιά του, ζητούσαν πάντα τη γνώμη του. Όποτε ερχόταν στη Σαλαμίνα, έμενε πάντα κοντά τους και σε αυτούς έβρισκε τη θαλπωρή της οικογένειας. Ο τόπος κατοικίας του βρισκόταν στην Αθήνα, αρχικά σε ενοικιαζόμενα ρετιρέ, έως ότου πήρε το δικό του ρετιρέ στο Παγκράτι στην οδό Αμασείας 13. Δυστυχώς, όμως, ο μεγάλος αυτός ηθοποιός τα τελευταία έξι χρόνια της ζωής του, έπασχε από Αλτσχάϊμερ και νοσηλευόταν στην Κλινική «Κανακίδη» στο Κερατσίνι, όπου τον φρόντιζε ιδιαίτερα ο ανιψιός του ο Λευτέρης (Τσάπελης, 2017).

Ο Ζώρας κατά τη διάρκεια της καριέρας του έπαιξε δίπλα σε μεγάλους και γνωστούς ηθοποιούς του θεάτρου και του κινηματογράφου. Εκτός από τους προαναφερθέντες, συνεργάτες του ήταν ακόμη οι: Αλέξης Μινωτής, Κατίνα Παξινού, Κώστας Μουσούρης, Ειρήνη Παππά, Άννα Συνοδινού, Αντιγόνη Βαλάκου, Μαίρη Αρώνη, Βάσω Μανωλίδου, Αλέκα Κατσέλη, Νίκος Τζόγιας, Νικήτας Τσακίρογλου, Κώστας Καζάκος, Τζένη Καρέζη, Μαίρη Χρονοπούλου, Πέτρος Φυσσούν, Ανδρέας Μπάρκουλης, Άγγελος Αντωνόπουλος, Γιάννης Αργύρης, Τζένη Ρουσσέα, Νίκος Κούρκουλος, Γκέλυ Μαυροπούλου, Καίτη Παπανίκα, Γιώργος Φούντας και πολλοί άλλοι (Τσάπελης, 2018).

Έφυγε από τη ζωή στις 11 Ιανουαρίου του 2002 και ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο της Σαλαμίνας.

Εν κατακλείδι, παρακάτω παρουσιάζονται ένας μεγάλος αριθμός από θεατρικά έργα, όπου ο ηθοποιός είχε βασικό ή συμπρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς και όλες του οι κινηματογραφικές ταινίες κατά χρονολογική σειρά. Επίσης παρατίθενται και τρεις τηλεοπτικές παραγωγές που είναι οι: «Απόλυτος εχεμύθεια», 1985 παραγωγή Γιάννη Παναγιωτόπουλου ΕΡΤ- 2, «Ο θείος Βάνιας», 1986 του Άντον Τσέχωφ, παραγωγή ΕΡΤ- 1 και «Οι ριζοσπάστες», 1988 του Κώστα Κριτσίνη, παραγωγή  ΕΡΤ -1 (Καμβασινού, 2005).

Θεατρικά  έργα:

  1. «Ο επιθεωρητής» του Γκόγκολ 194
  2. «Η γη είναι σφαίρα» του Σαλακρού 1945 -46

Στη δεκαετία του 1950

  1. « Έντα  Γκάμπλερ» του Ίψεν
  2. «Περάστε την πρώτη του μηνός»
  3. «Ταραντέλα» του Εντουάρντο ντε Φίλιππο
  4. «Οι τρεις Άγγελοι» του Αλμπέρ Υσσόν
  5. «Αγαπούλα» του Σνίτσελερ
  6. «Πρόσκληση στον Πύργο» του Ζαν Ανουϊγ
  7. «Ο αριστοκρατικός δρόμος» του Τζέϊμς Μπάρι
  8. «Ο βροχοποιός» του Ρίτσαρντ Νάς
  9. «Το κράτος του Θεού» του Φρίτς Χόχβελντερ
  10. «Η Κυρία με τις καμέλιες» του Αλ. Δουμά
  11. «Ο Βαβάς» του Αντρέα Ρουσέ
  12. «Αρραβωνιάσματα» του Δημ. Μπόγρη
  13. «Καπετάν Μιχάλης» του Νικ. Καζατζάκη
  14. «Ο Ιούδας» του Σπ. Μελλά
  15. «Ο ηλίθιος» του Ντοστογιέφσκι
  16. «Βασίλισσα Αμαλία» του Γεωρ. Ρούσου
  17. «Βαθιές είναι οι ρίζες»
  18. «Ο θάνατος θα ξανάρθει» του Νίκου Φώσκολου
  19. «Η αυλή των θαυμάτων» του Ιακ. Καμπανέλη
  20. «Ο έμπορος της Βενετίας» του Σαίξπηρ
  21. «Η δίκη των πιθήκων» του Τζ. Λώρενς – Ρόμπερτ Λη.

Στη δεκαετία του 1960

  1. «Ατμόπλοιο Τζόαν Ντάβερς» του Φράνκ Στέϊντεν
  2. «Η Αντιγόνη της κατοχής» του Νότη Περγιάλη
  3. «Ο ματωμένος γάμος» του Φρ. Λόρκα
  4. «Το Ζαμπελάκι» του Δ. Ρώμα
  5. «Ο Βασιλεύς των ορέων» του Έντμον Άμπου
  6. «Θωμάς ο Δίψυχος» του Αγγ. Τερζάκη
  7. «Κρατικές υποθέσεις» του Λουϊ Βερνέϊγ
  8. «Δέκα μικροί νέγροι» της Αγκάθα Κρίστι
  9. «Ο αντιπρόσωπος» του Ρόλφ Χόουτ
  10. «Ιούλιος Καίσαρ» του Σαίξπηρ
  11. « Η κυρά της θάλασσας» του Ίψεν
  12. «Εγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι
  13. «Μάκβεθ» του Σαίξπηρ
  14. «Ιβάνωφ» του Τσέχωφ
  15. «Η συναναστροφή» της Λούλας Αναγνωστάκη
  16. «Ερρίκος ο Δ΄» του Λουϊτζι  Πιραντέλλο
  17. «Ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις» του Μπέρναντ Σω.
  18. «Καινούργια ζωή» του Δημ. Μπόγρη
  19. «Η Τρισεύγενη» του Κωστή Παλαμά
  20. «Ο Βυσσινόκηπος»  του Τσέχωφ
  21. «Η νεκρή Βασίλισσα» του Ανρύ Ντε Μοντερλάν

Στη δεκαετία του 1970

  1. «Η βεντάλια της Λαίδης Ουϊντερμηρ» του Όσκαρ Ουάϊλντ
  2. «Μαρία Στιούαρτ» του Σίλερ
  3. «Οι γίγαντες του Βουνού» του Λουϊτζι Πιραντέλλο
  4. «Ο αλχημιστής» του Μπεν Τζόνσον
  5. «Η ζωή του Γαλιλαίου» του Μπρέχτ
  6. «Όπως σας αρέσει» του Σαίξπηρ
  7. «Καμίνο Ρεάλ» του Τεννεσύ Ουϊλιαμς
  8. «Άλκηστις» του Ευριπίδη
  9. «Η Ζωή που σου έχω δώσει» του Λουϊτζι Πιραντέλλο
  10. «Βάκχες» του Ευριπίδη
  11. «Δωδεκάτη Νύχτα» του Σαίξπηρ
  12. «Η φωλιά του Κούκου» του Ντέηλ Βάσσερμαν
  13. «Δύσκολη ισορροπία» του Έντουαρτ  Άλμπη
  14. «Ικέτιδες» του Ευριπίδη
  15. «Ο Υπάλληλος» του Μιχαήλ Χουρμούζη
  16. «Ο Βασιλιάς Ληρ» του Σαίξπηρ

Οι Κινηματογραφικές ταινίες:

  1. «Αδούλωτοι σκλάβοι»   (1945- 46) της Νόβακ Φίλμς
  2. «Η κάλπικη λίρα»   (1954 -55)  της Ανζέρβος  Φίλμς
  3. «Ο Αλή Πασάς και η Κυρά Φροσύνη»  (1958 -59) της Ανζέρβος Φίλμς
  4. «Αμαρυλλίς»  (1959 -60) της Δαμασκηνός και Μιχαηλίδης Φίλμς.
  5. «Ζήλεια»  (1962 – 63) της Νόβακ Φίλμς
  6. «Αμόκ»  (1963 – 64) της Φίνος Φίλμς
  7. «Με τη λάμψη στα μάτια»  (1966- 67) της Στεργίου Φίλμς
  8. «Κοινωνία Ώρα Μηδέν»  (1966 -67) της Φίνος Φίλμς
  9. «Κοντσέρτο για πολυβόλα»  (1966 -67) της Φίνος Φίλμς
  10. «Εκείνος κι Εκείνη»  (1966 – 67) της Φίνος Φίλμς
  11. «Ο Λαμπίρης εναντίον των Παρανόμων»  (1967 – 68) της Λέανδρος και Πάλλης Φίλμς
  12. «Το παρελθόν μιας γυναίκας»  (1967 – 68) της Φίνος Φίλμς
  13. «Το κορίτσι του 17»  (1968 -69) της Π. Λύκας Φίλμς
  14. «Όταν η πόλις πεθαίνει»  (1969 -70)  της Φίνος Φίλμς
  15. «Το Λεβεντόπαιδο»  (1969 – 70) της Φίνος Φίλμς
  16. «Πανικός»  (1969 – 70) της Φίνος Φίλμς
  17. «Η λεωφόρος της προδοσίας»  (1969 – 70) Αφοί Κυριακόπουλοι Φίλμς
  18. «Ορατότης Μηδέν»  (1969 – 70) της Φίνος Φίλμς
  19. «Το δίχτυ της αράχνης»  (1969- 70) της Φίνος Φίλμς
  20. «Εν ονόματι του νόμου»  (1970 – 71) της Φίνος Φίλμς
  21. «Ο μεγάλος ένοχος» (1970 -71) Αφοί Κυριακόπουλοι Φίλμς
  22. «Ο δρόμος των ηρώων» (1970 – 71) Αφοί Κυριακόπουλοι Φίλμς
  23. «Το φρούριο των αθανάτων» (1970 -71) ΣΑΚΕ Φίλμς
  24. «Αυτοί που ξέχασαν τον όρκο τους» (1971 – 72) Αφοί Κυριακόπουλοι Φίλμς
  25. «Εσχάτη προδοσία» (1971 -72) της Φίνος Φίλμς
  26. «Έρωτας» (1971 -72) Αφοί Κυριακόπουλοι Φίλμς
  27. «Οι Εκβιασταί» (1971 -72) Παύλου Φιλίππου Φίλμς
  28. «Θέμα συνειδήσεως» (1972 – 73) της Φίνος Φίλμς
  29. «Οι Απάνθρωποι» (1973) Παύλου Φιλίππου Φίλμς
  30. «Η δίκη των δικαστών» (1974) της Φίνος Φίλμς
  31. «Πειραιεύς 73» (1974 – 75) Αφοί Κυριακόπουλοι Φίλμς
  32. «Σατανάδες στα σχολεία» (1982) Αφοί Κυριακόπουλοι Φίλμς
  33. «Αγόρια στην πορνεία» (1985) Ομήρου Ευστρατιάδη

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Καμβασινού, Μ. (2005). Φίνος φιλμ, Φιλοποίμην και Τζέλλα. Αθήνα: Ορφέας.

Τσάπελης, Ν. (2016). Τοπική ακουστική μαρτυρία κατοίκου του νησιού. Σαλαμίνα.

Τσάπελης, Ε. (2017). Τοπική ακουστική μαρτυρία κατοίκου του νησιού. Σαλαμίνα.

Τσάπελη-Καραντή, Ν. (2017). Τοπική ακουστική μαρτυρία κατοίκου του νησιού. Σαλαμίνα.

Τσάπελης, Γ. (2018). Τοπική ακουστική μαρτυρία κατοίκου του νησιού. Σαλαμίνα.