Γεωργία ΚιζιρίδουΆρθρο: Γεωργία Κιζιρίδου,
Εξελικτική – Σχολική Ψυχολόγος, MSc
Επιμέλεια: Μαρία Σουρτζή,
Φιλόλογος
Τις τελευταίες εβδομάδες βιώνουμε όλοι ανεξαιρέτως τις αλλαγές στην καθημερινότητά μας σε όλους τους τομείς της ζωής μας λόγω της πανδημίας του Covid-19. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση στην εφημερίδα Global Times οι αιτήσεις για διαζύγια στην Κίνα έχουν τριπλασιαστεί κι αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στον αναγκαστικό εγκλεισμό των ζευγαριών στο σπίτι. Επιπλέον, στη γερμανική εφημερίδα Bild δημοσιεύθηκε μια έρευνα με 1.200 συμμετέχοντες από τις Η.Π.Α., τη Γερμανία, την Αυστρία και τη Βρετανία στην οποία το 75% των ατόμων αναμένουν αύξηση των χωρισμών και των διαζυγίων, λόγω του αναγκαστικού περιορισμού. Την ίδια ώρα, στοιχεία από πολλές ευρωπαϊκές χώρες πιστοποιούν την αύξηση κρουσμάτων της ενδο-οικογενειακής βίας από την έναρξη της εφαρμογής των αυστηρών απαγορευτικών μέτρων μέχρι και σήμερα. Η πανδημία επομένως του Covid-19 έχει επιπτώσεις όχι μόνο σε σωματικό επίπεδο αλλά και σε διαπροσωπικό;
Η εν λόγω κατάσταση έχει χαρακτηριστεί ως κρίσιμη και επείγουσα ως προς την αντιμετώπισή της από το ιατρικό προσωπικό παγκοσμίως. Μια κρίση λοιπόν επιφέρει αλλαγές και σε επίπεδο καθημερινότητας. Οι περισσότεροι αναγκάζονται να περνάνε σχεδόν όλη τους την ημέρα μέσα στο σπίτι, γεγονός που έρχεται σε σύγκρουση με τους γρήγορους ρυθμούς του πρόσφατου παρελθόντος. Αυτό σημαίνει πως οι σύντροφοι έχουν να διαχειριστούν παραπάνω χρόνο μεταξύ τους μέσα σε ένα 24ωρο. Πέρα από την ατομική διαχείριση του καθένα ως ανεξάρτητη και αυτόνομη προσωπικότητα, το ζευγάρι καλείται να διαχειριστεί και τη μεταξύ τους σχέση. Επομένως, μια κρίση μπορεί να επιφέρει πολωτικές συμπεριφορές, δηλαδή είτε που θα είναι μια ευκαιρία για σύσφιξη της σχέσης, είτε που θα αναδυθούν εμπόδια και συγκρούσεις και η απόσταση μεταξύ των δύο ατόμων θα μεγαλώσει (Hall, 2020). Με λίγα λόγια, ο κατ’ οίκον εγκλεισμός αυτό που πετυχαίνει είναι την επιτάχυνση της πορείας μιας σχέσης που πριν την κρίσιμη κατάσταση μπορεί να χρειαζόταν παραπάνω χρόνο λόγω των υπόλοιπων διασπαστικών παραγόντων. Με ποιον τρόπο επομένως μπορεί ένα ζευγάρι να βγει αλώβητο και ίσως πιο ενδυναμωμένο μέσα από αυτή τη δοκιμασία;
Πριν λίγες μέρες η Κάθριν και ο Ματ, παντρεμένοι τα τελευταία 20 χρόνια, 57 ετών, μίλησαν ανοιχτά στα Μ.Μ.Ε. αναφορικά με την εμπειρία τους στην καραντίνα του κρουαζιερόπλοιου Diamond Princess. Το μυστικό της επιτυχίας τους έγκειται στο γεγονός ότι και οι δύο έδειχναν σεβασμό στην ιδιωτικότητα του άλλου. Για παράδειγμα, ακόμα και σε μια μικρή καμπίνα είχαν την ελευθερία να διαχειριστεί ο καθένας ξεχωριστά τον χρόνο του όπως επιθυμούσε μέσα στην ημέρα. Ο ένας μπορεί να ήθελε να χαλαρώσει ακούγοντας μουσική ή παρακολουθώντας ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα και ο άλλος να μιλήσει διαδικτυακά με τους φίλους του. Μάλιστα, όταν ο ένας έκανε κλήση σε κάποιο δικό του πρόσωπο, ο άλλος φρόντιζε να πηγαίνει στο μπάνιο για να υπάρχει ελευθερία έκφρασης, έστω και κάτω από αυτές τις συνθήκες. Το παραπάνω παράδειγμα πώς θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση και για τους υπόλοιπους που παραμένουν μαζί στο ίδιο σπίτι όλη την ημέρα;
Είναι πολύ σημαντικό να μοιράζεται ποιοτικά ο χρόνος και από τα δύο μέλη της σχέσης. Πιο συγκεκριμένα, να υπολογίζεται ο χρόνος που απαιτείται για την εργασία του καθενός, ο χρόνος για τις καθημερινές δουλειές εντός και εκτός σπιτιού και ο χρόνος που θα μοιράζονται μαζί ποιοτικά. Ακόμα και σε ένα πολύ μικρό διαμέρισμα είναι πολύ σημαντικό να έχει ο καθένας την προσωπική γωνία του που θα μπορεί με όσο το δυνατόν λιγότερους περισπασμούς να εκφραστεί ελεύθερα (π.χ. να μιλήσει στο τηλέφωνο, να κάνει γυμναστική, να γράψει) (Solomon, Knobloch, Theiss & McLaren, 2016). Επομένως είναι κρίσιμης σημασίας να νιώθει το κάθε άτομο ότι διατηρεί τον έλεγχο του εαυτού του και της ζωής του. Είναι ωστόσο από μόνο του αρκετό αυτό;
Το πρώτο βήμα της επιτυχούς διαχείρισης της σχέσης στον κατ’ οίκον περιορισμό είναι η ατομική διαχείριση, ενώ το δεύτερο βήμα είναι η διαχείριση της σχέσης μεταξύ των δύο ατόμων. Βασικός στόχος είναι η συντροφικότητα να λειτουργεί ως αντίδοτο απέναντι στα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει ο καθένας ούτως ή άλλως το τελευταίο διάστημα (Hall, 2020). Είναι ανθρώπινο και πολύ λογικό κάτω από μια έντονη ψυχο-πιεστική συνθήκη να βιώνει κάποιος άγχος, στενοχώρια, θυμό, ματαίωση και απογοήτευση. Το μοίρασμα των φόβων με τον/την σύντροφο είναι βοηθητικό. Είναι με λίγα λόγια ευκαιρία για ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ των συντρόφων (Gottman, 1999). Το χιούμορ και εν γένει η προσπάθεια για διατήρηση θετικού συναισθήματος λειτουργούν ως κυματοθραύστες απέναντι στην αρνητική διάθεση. Οι κοινές δραστηριότητες μπορεί να δημιουργήσουν μεγαλύτερη εγγύτητα στο ζευγάρι και τελικά να είναι μια ευκαιρία για θετική αναπλαισίωση της σχέσης (Gottman, Cole & Cole, 2016). Τι συμβαίνει όμως με τα ζευγάρια που έχουν αποφασίσει να μην συγκατοικήσουν ακόμα αυτή την περίοδο;
Η έρευνα που δημοσιεύθηκε στην Bild αναφέρει πως τα ζευγάρια που δε μένουν κάτω από την ίδια στέγη έχουν αυξήσει τις μεταξύ τους βιντεοκλήσεις και τις τηλεφωνικές κλήσεις. Όπως συμβαίνει με τα ζευγάρια που συγκατοικούν, παρομοίως και με τα ζευγάρια που μένει ο καθένας σε άλλο σπίτι, είναι μια ευκαιρία να αναδυθούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της σχέσης. Η υποχρεωτική κοινωνική απόσταση δε συνεπάγεται και άρνηση της επικοινωνίας. Αντιθέτως, ίσως είναι μια ευκαιρία να σκεφθεί ο καθένας ξεχωριστά για τα συναισθήματα και για την πορεία που επιθυμεί μελλοντικά να έχει η σχέση (Tong & Walter, 2011). Επομένως, το ζευγάρι που δε συγκατοικεί μπορεί να αναλάβει την ευθύνη της φροντίδας της σχέσης μέσα από την τακτική και ποιοτική επικοινωνία. Εξάλλου, η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά, ώστε έστω και εικονικά να μειωθεί η φυσική απόσταση. Μπορεί το ζευγάρι να ορίσει κοινές δραστηριότητες την ίδια ώρα, όπως το να παρακολουθήσουν την ίδια ταινία, να κάνουν γυμναστική μαζί, να οργανώσουν μια ομαδική βιντεοκλήση με κοινούς φίλους. Με λίγα λόγια είναι εφικτή η ψευδαίσθηση της κανονικότητας της σχέσης, έστω και με τον κατ΄οίκον περιορισμό. Άρα, η φυσική απόσταση μπορεί να ενεργοποιήσει την επιθυμία για την εκδήλωση θετικών συναισθημάτων μέσα από την επανεκτίμηση του/της συντρόφου (Wile, 2013). Τι συμβαίνει με όσους δε βρίσκονται σε σχέση αυτό το διάστημα;
Τα πρώτα στοιχεία τηλεφωνικών ερευνών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο με υπεύθυνους διαδικτυακών σελίδων και εφαρμογών για γνωριμίες δείχνουν ότι η κοινωνική απόσταση και απομόνωση δε μείωσε το ενδιαφέρον των αδέσμευτων για επικοινωνία και φλερτ (McEwan, 2020). Ωστόσο, είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για κάποιον που δεν έχει σύντροφο αυτό το διάστημα να φροντίσει τη σχέση του/της με τον εαυτού του/της. Μπορεί να διαθέσει τον ατομικό του χρόνο σε δραστηριότητες που προκαλούν ευεξία σε καθημερινό επίπεδο, όπως είναι η ανάγνωση ενός βιβλίου, η έναρξη εκμάθησης μιας ξένης γλώσσας ή ενός μουσικού οργάνου μέσω διαδικτύου. Άρα, ο ελεύθερος δίνει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε προσωπικό επίπεδο και να επιτύχει μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού του μέσα από την αυτογνωσία, την αυτοφροντίδα και την αυταγάπη. Είναι επομένως μια ευκαιρία για αυτή τη μερίδα των ανθρώπων να αναστοχαστούν πάνω στις επιθυμίες τους και τις ανάγκες τους και μέσω της ατομικής τους ενδυνάμωσης να μπορέσουν να διεκδικήσουν τον τύπο της σχέσης που πραγματικά επιθυμούν σε συντροφικό επίπεδο με τη λήξη των απαγορευτικών μέτρων (Quidbach, Tarquet, Desseitles, de Montijoye & Gross, 2019).
Στο ερώτημα λοιπόν αν ο κορωνοϊός σκοτώνει τον έρωτα, η απάντηση είναι πως εναπόκειται αυστηρά στην οπτική που θα επιλέξει ο καθένας ξεχωριστά. Σε κάθε περίπτωση η αγάπη για τον άλλον δεν είναι αρκετή, αν δεν υπάρχει αγάπη και για τον ίδιο τον εαυτό. Δεν είναι επομένως ο ιός που δημιουργεί προβλήματα και προστριβές στις σχέσεις για τους δεσμευμένους, ούτε ευθύνεται για τους αδέσμευτους που νιώθουν έντονη μοναξιά και αναζητούν επιφανειακές και εφήμερες λύσεις, αλλά οι επιλογές για αυτοδιαχείριση και διάθεση για κατανόηση και σεβασμό.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Gottman, J. (1999). The marriage clinic: A scientifically-based marital therapy. New York: WW Norton & Company.
Gottman, J., Cole, C. & Cole, D.L. (2018). Four horsemen in couple and family therapy. In Encyclopedia of couple and family therapy (pp. 1-5). Cham, Switzerland: Springer.
Hall, E. D. (2020). Staying at home? How to survive spending 24/7 with your partner. Available online at: https://www.psychologytoday.com/us/blog/conscious-communication/202003/staying-home-how-survive-spending-24/7-your-partner
McEwan, B. (2020). Alone but together. During the COVID-19 crisis, social media is a key technology. Available online at: https://www.psychologytoday.co/us/blog/the-networked-relationship/202003/alone-together
Solomon, D.H., Knobloch, L.K., Theiss, J.A. & Mc Laren, R.M. (2016). Relational turbulence theory: Explaining variation in subjective experiences and communication within romantic relationships. Human communication research, 42, 507 – 532.
Tong, S. & Walther, J.B. (2011). Relational maintance and CMC. Computer – mediated – communication in personal relationships, 53, 98-118.
Quoidbach, J., Tarquet, M., Desseitles, M., de Montijoye, Y.-A. & Gross, J.J. (2019). Hapiness and social behavior. Psychological science, 30(8), 1111- 1122. Doi: 10.1177/0956797819849666
Wile, D.B. (2013). Opening the circle of pursuit and distance. Family process, 52(1), 19-32.