Παρηγορητική θεραπεία στον κήπο του Επίκουρου

Κείμενο: Αντώνης Κοντάκης
Φυσικοθεραπευτής

Επιμέλεια: Στέλλα Πυρένη
Φιλόλογος

Αν κάτσουμε να σκεφτούμε λίγο προσεχτικά, εύκολα μπορούμε να ενώσουμε την ιατρική επιστήμη με τη φιλοσοφία. Άλλωστε και η φιλοσοφία είναι μια επιστήμη ενώ είναι δεδομένο πως η ιατρική επιστήμη έχει την ανάγκη της φιλοσοφίας με την ευρύτερή της έννοια. Το θέμα μας βαρύ αλλά τα πάντα γίνονται περισσότερο ανάλαφρα και ενδιαφέροντα, αν τα κοιτάξεις μέσα από το κατάλληλο πλαίσιο.

Θα μου πείτε τι δουλειά έχει ο Επίκουρος, ο οποίος πέθανε το 270 π.Χ., με την παρηγορητική θεραπεία, η οποία στη χώρα μας δεν έχει γίνει καν ξεχωριστή ειδικότητα της ιατρικής. Και όμως θα αντιληφθείτε ότι ο στόχος και των δύο είναι παρόμοιος σε σημείο απόλυτης ταύτισης, τόσο που αναρωτιέται κανείς αν ο Επίκουρος ήταν ο πρώτος που εφάρμοσε παρηγορητική φροντίδα ή αν η παρηγορητική φροντίδα έχει τη βάση της στη φιλοσοφία του διάσημου Σάμιου.

Ας ξεκινήσουμε όμως με μια σύντομη αναφορά στο τι πραγματικά είναι παρηγορητική θεραπεία. Γιατί για πολλούς από εμάς είναι μια παρερμηνευμένη ή και εντελώς άγνωστη έννοια. Παρηγορητική θεραπεία λοιπόν είναι η συνολική φροντίδα ασθενών, των οποίων η ασθένεια δεν ανταποκρίνεται στη θεραπευτική αγωγή (O’Neill & Fallon, 1997). Κύριος στόχος της είναι ο αποτελεσματικός έλεγχος των συμπτωμάτων και η επικοινωνία με τον ίδιο τον ασθενή και την οικογένειά του, έτσι ώστε όλοι να αντιληφθούν τον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθεί η ποιοτική διαβίωση και ο ποιοτικός θάνατος (Lehto & Stein, 2009). Η λέξη ποιότητα είναι που έχει τη μεγαλύτερη αξία και θα δούμε στη συνέχεια πώς θα συγχωνευτεί με τις θεωρίες του Επίκουρου. Η παρηγορητική θεραπεία είναι επομένως μια πανανθρώπινη ανάγκη, η οποία προσδίδει μέγιστη σημασία στο τελικό στάδιο της μετάβασης από τη ζωή στο θάνατο. Όσο μια νόσος εξελίσσεται τόσο μειώνεται η ανάγκη της θεραπείας και αυξάνεται η αναγκαιότητα της ανακουφιστικής φροντίδας, η οποία συνοδεύει την οικογένεια και για το χρονικό διάστημα του πένθους.

Η αλήθεια είναι ότι τα κοινωνικά και θρησκευτικά μας πιστεύω επηρεάζουν την εξοικείωσή μας με αυτές τις έννοιες. Η ασύμμετρη πίστη μας είναι ένας παράγοντας συνεχούς τροφοδότησης ελπίδων, ενώ η συναισθηματική μας επαφή μάς αποτρέπει από το να βλέπουμε τα πράγματα ρεαλιστικά. Πολλές φορές ο δρόμος του μαρτυρίου ενός ετοιμοθάνατου δεν είναι δική του επιλογή αλλά προσωπική του υποχώρηση στις απαιτήσεις που έχουν οι άλλοι από εκείνον (Kubler-Ross, 2019).

Πώς συνδέεται ο Επίκουρος με τις μέχρι τώρα αναφορές μας; Μα η θεμέλιος λίθος πάνω στην οποία βασίζει ολόκληρη τη θεωρία του είναι η ηδονή στη ζωή μας. Επειδή είναι εύκολο να παρεξηγηθεί η συγκεκριμένη φράση, όταν μιλάει για ηδονή δεν αναφέρεται σε κοιλιόδουλους και σεξουαλικά αχόρταγους ανθρώπους αλλά αναφέρεται σε οτιδήποτε προάγει την ποιότητα της ζωής (Καλεύρας, 2020). Σε οτιδήποτε απομακρύνει τον πόνο από τον καθένα μας. Η ηδονή για την οποία μιλάμε, όπως εξηγεί ο Χ. Θεοδωρίδης (2011), είναι η απουσία σωματικού πόνου και ψυχικής ταραχής. Και σε ποια φάση της ζωής μας είναι μεγαλύτερη η ανάγκη αυτής της ηδονής, αν όχι μπροστά στον μεγαλύτερο φόβο όλων των ανθρώπων, τον φόβο του θανάτου; Του φόβου του δικού μας θανάτου και του φόβου του θανάτου των ανθρώπων που αγαπάμε; Ο Επίκουρος θεωρεί πως κατάσταση μεταξύ ηδονής και πόνου δεν υπάρχει, εξυψώνοντας ουσιαστικά την αξία της εξάλειψης οποιουδήποτε πόνου (Καλεύρας, 2020).

Δε θα μπούμε στη διαδικασία να αναλύσουμε από πού προέρχεται ο φόβος του θανάτου, είναι όμως επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ο άνθρωπος φοβάται τόσο τον ίδιο τον θάνατο όσο και τη διαδικασία μέχρι να επέλθει. Και αν για το πρώτο δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε διότι είναι αναπόφευκτος, την ίδια τη διαδικασία που οδηγεί σε αυτόν έχουμε τα μέσα να την μετατρέψουμε σε μια γαλήνια διαδικασία. Υπάρχουν ποιοτικές έρευνες οι οποίες αναφέρουν την αποδοχή του θανάτου εκ μέρους των ασθενών, σε αντιδιαστολή με την αρνητική άποψη που έχουν για ανώφελες θεραπείες οι οποίες κόστισαν ποιοτικές στιγμές (Kubler-Ross, 2019). Ο πόθος της αθανασίας φαίνεται ότι λειτουργεί αρνητικά ως προς τη γενικότερη αποδοχή των δεδομένων. Αυτή η αφελής επιδίωξη συχνά μας εμποδίζει να αντιληφθούμε ότι ο θάνατος καμιά φορά είναι χρήσιμος (Gawande, 2016). Όπως ισχυρίζεται και ο Επίκουρος, η μακρύτερη ζωή δεν είναι απαραίτητα και ευτυχέστερη.

Ο ίδιος ο Επίκουρος αναφέρεται στην αδυναμία μας να ζήσουμε την εμπειρία του θανάτου, αφού όταν εκείνος έρθει, εμείς δε θα είμαστε ζωντανοί για να τον αντιληφθούμε (Καλεύρας, 2020). Δίνει επομένως έμφαση στην αξία των τελευταίων περιόδων και στιγμών της ζωής μας (Θεοδωρίδης, 2011). Η φύση, όπως λέει ο Επίκουρος, βάζει τα όριά της, τα οποία εμείς δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε. Σίγουρα όμως μπορούμε και αξίζει να κάνουμε ποιοτική την πορεία μέχρι το τέλος, ικανοποιώντας τη φυσική ανάγκη της απουσίας πόνου, φτάνοντας στο ιδεατό της ηδονικής κατάστασης. Και μοναχά αν κάποιος έχει την εμπειρία ενός επώδυνου και βασανιστικού θανάτου μπορεί να αντιληφθεί τη σημασία των παραπάνω απόψεων.

Ο Επίκουρος δίδασκε τη φιλοσοφία του στον Κήπο του, ο οποίος σε αντίθεση με άλλες φιλοσοφικές σχολές, είχε ένα ιδιαίτερο και προκλητικό για την εποχή χαρακτηριστικό. Δεχόταν μαθητές κάθε κοινωνικής τάξης, φύλου και ηλικίας. Η αρχή του Επίκουρου ήταν πως όλοι οι άνθρωποι μπορούν να φιλοσοφήσουν. Όλοι έχουν το δικαίωμα να διδαχτούν τον τρόπο για να φτάσουν στην Επικούρεια ηδονή (Καλεύρας, 2020). Συνυφασμένο με αυτή τη σκέψη είναι και το δικαίωμα όλων των ανθρώπων να έχουν έναν ποιοτικό και απαλλαγμένο από τον πόνο θάνατο (Lester, 1969). Να έχουν μια ηθική, πνευματική, σωματική και κοινωνική υποστήριξη σε όλη τη διάρκεια κατά την οποία πάσχουν από τη μη θεραπεύσιμη ασθένεια. Όλους αυτούς τους στόχους, μέσα από τη διεπιστημονικότητά της, μόνο η παρηγορητική φροντίδα μπορεί να τους επιτύχει. Αρκεί και ο ίδιος ο άνθρωπος να αντιληφθεί τα όριά του και να μη στερείται ζωής εξαιτίας της θνητότητάς του.

Ο La Rochefoucauld ισχυριζόταν πως «δεν μπορούμε να αντικρύσουμε τον ήλιο και τον θάνατο κατά πρόσωπο». Με βοηθητικά όμως μέσα, μπορούμε πραγματικά να σηκώσουμε ψηλά το κεφάλι, να ανοίξουμε ορθάνοιχτα τα μάτια και να αντικρύσουμε θαρρετά και τους μεγαλύτερους μας φόβους. Ας σκεφτούμε λοιπόν τον Επίκουρο και την παρηγορητική φροντίδα σαν γυαλιά ηλίου της ψυχής και του σώματός μας. Οι αρχές και η πρακτική τους εφαρμογή μπορούν να προσφέρουν μια ρωγμή στον ακλόνητο τοίχο του φόβου του θανάτου.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Clinical Practice Guidelines for Quality Palliative Care, (2018), 4^th edition, [online], Available from <https://www.nationalcoalitionhpc.org/wp-content/uploads/2018/10/NCHPC-NCPGuidelines_4thED_web_FINAL.pdf> [Accessed April 26, 2020]

Kubler-Ross Elisabeth, (2019). Πλησιάζοντας το θάνατο. Εκδόσεις Ίκαρος.

Lehto R, Stein KF., (2009). Death anxiety: an analysis of an evolving concept. Res Theory Nurs Pract, 23(1):23–41.

Lester David, (1969). The Fear of Death and the Fear of Dying. The Journal of Psychology Interdisciplinary and Applied, 72:79-181.

O’Neill B., Fallon M., (1997). Principles of palliative care and pain control. BMJ, 27 315(7111): 801–804.

Θεοδωρίδης Χαράλαμπος, (2011). Επίκουρος Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου. Εκδόσεις Εστία.

Kαλεύρας Κώστας. Γνωριμία με τον επίκουρο και τη φιλοσοφία [online]. Αvailable from<http://www.epicuros.net/old/SavedTexts/gnorimia_me_ton_epicuro.pdf>, [accessed April 26 2020]