Σοφία ΒελωτάΆρθρο: Σοφία Βελωτά,
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Επιμέλεια: Μαρία Σουρτζή,
Φιλόλογος
«H μικρή Ελένη κάθεται και κλαίει
γιατί δεν την παίζουνε οι φιλενάδες της!
Σήκω Ελένη,
κλείσε τα μάτια σου και κυνήγα μας!»
Το θυμάστε; Το θυμάμαι σαν να είναι τώρα που έπαιζα αυτό το παιχνίδι με τους συγκεκριμένους στίχους!… Παρακαλώ κάντε τους στίχους αυτούς εικόνα, ακριβώς όπως τους ακούτε. Για να δούμε λοιπόν τι γίνεται εδώ…
Έχουμε ένα κοριτσάκι -τη μικρή Ελένη- η οποία αντιδρά στην απόρριψη των φιλενάδων της με κλάμα. Γιατί; Γιατί κλαίει η μικρή Ελένη στην πραγματικότητα;
Γιατί νιώθει ευαλωτότητα, άγχος και λύπη από την απόρριψη των φιλενάδων της και αυτός είναι ο επιλεγμένος τρόπος να εκτονώσει τα αρνητικά συναισθήματα που την κατακλύζουν. Αντιδρά με κλάμα στην αρνητική εμπειρία η οποία έρχεται σε σύγκρουση με την αυτοεικόνα της, η οποία της λέει ότι είναι ένα καλό κορίτσι, άξιο να αγαπηθεί και να γίνει αποδεκτό! [1]
Γιατί επιλέγει αυτόν τον τρόπο αντίδρασης;
Πρώτον, ίσως γιατί κανείς δεν της μίλησε για τις εναλλακτικές επιλογές που έχει, αρκεί να κοιτάξει βαθιά μέσα της, να τις αναγνωρίσει και να τις επιλέξει.
Δεύτερον, ίσως γιατί κανείς δεν της μίλησε για την αξία του να ακούς βαθιά και να σέβεσαι τον εαυτό σου ώστε να παίρνεις στα χέρια σου την μοίρα σου. Για παράδειγμα, οι κακότροπες φιλενάδες συμπεριφέρονται έτσι, ίσως γιατί εγώ τους το επέτρεψα ή/και γιατί είναι η φύση τους τέτοια και δεν αφορά το άτομό μου. Άρα εξετάζω τις παραμέτρους και βλέπω τι μπορώ να κάνω για αυτό, να το αποδεχθώ ή να το αλλάξω, που σημαίνει πως είτε προχωρώ σε επιλογή νέων φίλων αναθεωρώντας την πρότερη επιλογή μου είτε δίνω χώρο και χρόνο στον εαυτό μου να αυτοεπαναπροσδιοριστεί.
Τρίτον, ίσως γιατί στην οικογένεια της μικρής Ελένης υπάρχει ένας όρος αξίας [2] ο οποίος λέει ότι πρέπει να προσπαθούμε να τα έχουμε καλά με όλους και δεν πρέπει να τσακωνόμαστε με τις φίλες μας γιατί στο τέλος θα μείνουμε μόνοι μας. Ακόμα και όταν αυτές μας συμπεριφέρονται με τρόπο που μας κάνει να δυσφορούμε ή να υποφέρουμε! Ένας όρος ο οποίος αγνοεί την πραγματική φύση της μικρής Ελένης και παρεμποδίζει την τάση πραγμάτωσής της! [3] Άλλωστε, μπόρα είναι θα περάσει!
Στη συνέχεια βλέπουμε τελικά ότι οι φίλες αποφασίζουν να την παίξουν. Της ζητούν να κλείσει τα μάτια της και να τις κυνηγήσει.
Έχετε προσπαθήσει ποτέ να πάτε τρέχοντας από την κρεβατοκάμαρα στην κουζίνα του σπιτιού σας που μένετε 30 χρόνια, μέσα στο απόλυτο σκοτάδι; Αν όχι, προσπαθήστε και πείτε μου πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι αυτό! Φανταστείτε ακολούθως να το κάνετε αυτό σε ένα σπίτι που μόλις κατοικήσατε!… Πόσο ματαιωτική διαδικασία!
Ας επανέλθω όμως στην μικρή Ελένη, η οποία χαμογελά και μπαίνει στη διαδικασία που της ζητούν, ευχαριστημένη που τελικά την αποδέχτηκαν.
Τι ακριβώς συμβαίνει εκεί; Προσπαθεί επί ματαίω να πιάσει έστω και μία φιλενάδα, ενώ όλες μαζί την σκουντάνε, γελάνε και χαίρονται, ενώ παράλληλα χλευάζουν την αδυναμία της να πιάσει έστω μία! Η μικρή Ελένη ακόμα πιο ταπεινωμένη και ανήμπορη μέσα στο σκοτάδι της, ίσως δεν παραπονιέται για αυτό και συνεχίζει να συμμετέχει στη διαδικασία εφόσον είναι μέρος ενός συνόλου που την αποδέχεται.
Η μικρή Ελένη, τελικά, καταφέρνει με ένα μαγικό τρόπο να πιάσει μια φιλενάδα και φεύγει χαρούμενη από την όλη διαδικασία και συμβολοποιεί την εμπειρία ως θετική εφόσον τελικά αφενός έγινε αποδεκτή, αφετέρου κέρδισε. Με οποιοδήποτε κόστος!
Φεύγει λοιπόν έχοντας στο μυαλό της πως εκείνοι που μας αποδέχονται, ίσως έχουν και το δικαίωμα να μας πληγώνουν, να μας ταπεινώνουν, να μας ταλαιπωρούν, να μας κάνουν να δυσφορούμε κ.ο.κ., αλλά τελικά με κάποιον μαγικό τρόπο στο τέλος θα δικαιωθούμε!
Δεν είναι να απορεί κανείς για τη ψυχική δυσπροσαρμοστικότητα ή τη ψυχοπαθολογική συμπεριφορά που θα αναπτύξει όταν μεγαλώσει η μικρή Ελένη;! [1]
Η κάθε μικρή «Ελένη» -ή Σωτηρία, Ιωάννης, Μαρία, Διονύσιος κτλ.- ανάμεσά μας, πολλές φορές «κλαίει» γιατί ίσως νομίζει ότι αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος που μπορεί να αντιδράσει. Κλαίει, και ίσως ρίχνει την ευθύνη στους γύρω της, σαν να μην έχει κανένα μερίδιο σε αυτό, σαν να είναι έρμαιο της τύχης. Υποφέρει αλλά συνεχίζει να ανέχεται συμπεριφορές προκειμένου να γίνει αποδεκτή και να αποσπάσει θετική κριτική. [4] Ίσως κάποιος θα της ζητήσει συγγνώμη στο τέλος και θα σκεφτεί πως το να υποφέρει είναι πολύ φυσιολογικό εφόσον βρίσκεται έστω και ένας «καλός» άνθρωπος που την καταλαβαίνει, οπότε αξίζει τον κόπο να παραμένει στην ίδια θέση, υποφέροντας… Η μικρή Ελένη που μεγάλωσε και πιστεύει ότι για να είσαι και να παραμένεις «καλό» κορίτσι, ίσως και να σημαίνει ότι οι δυσάρεστες και άκαρπες συμπεριφορές εμπεριέχονται στις σχέσεις.
Σκέφτομαι τα κρυφά μηνύματα αυτού του παιδικού τραγουδιού και απορώ πώς επιβίωσε ολόκληρες γενιές! Ίσως αυτός να είναι και ένας από τους λόγους που ο δεύτερος στίχος άλλαξε με τα χρόνια και έγινε… «Σήκω επάνω, τα μάτια κλείσε, τον ήλιο κοίτα, και αποχαιρέτησε!» Τώρα βέβαια μήπως είναι καλύτερο αυτό;! Η προσωπική μου απάντηση είναι «Όχι!» και δεν ξέρω ποιος στίχος τελικά είναι χειρότερος από τον άλλο!
* Το κείμενο βασίστηκε στην οπτική της προσωποκεντρικής προσέγγισης.
[1] Το κάθε άτομο έχει μια συγκεκριμένη εικόνα για τον εαυτό του (αυτοεικόνα) η οποία πολλές φορές, δεν συνάδει με την προσλαμβάνουσα εμπειρία, δηλαδή η εμπειρία που βιώνει έρχεται σε σύγκρουση ή αλλιώς ασυμβατότητα με τον ιδανικό εαυτό που έχει σχηματίσει στο μυαλό του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ευαλωτότητας και την ανάδυση μηχανισμών άμυνας που δύναται να οδηγήσουν το άτομο σε μια ψυχοπαθολογική συμπεριφορά (Rogers, 1959).
[2] Ως όροι αξίας νοούνται οι όροι που θέτει ο σημαντικός άλλος (γονείς, δάσκαλοι κτλ.) προκειμένου να παρέχει τη θετική αναγνώριση και αποδοχή, οι οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στην αυτοαντίληψη του ατόμου καθόσον επηρεάζουν την αυτοείκονά του (Ιωσηφίδη & Ιωσηφίδης, 2002).
[3] Κατά τον Rogers, το άτομο προσπαθεί να ικανοποιήσει δύο πρωταρχικές ανάγκες του. Την τάση πραγμάτωσής του η οποία είναι μονοκατευθυντική και τη θετική αναγνώριση από τους άλλους, αλλά και από τον εαυτό (Rogers, 1961). Σκοπός της τάσης πραγμάτωσης είναι η επιβίωση, η συντήρηση και η ανάπτυξη του οργανισμού. Η τάση αυτή είναι εγγενής και δεν μπορεί να καταστραφεί χωρίς να καταστραφεί όλος ο οργανισμός (Rogers, 1977).
[4] Η θετική αναγνώριση προσφέρει βαθιά ικανοποίηση και συμμετέχει στην προσωπική εξέλιξη του ατόμου, εφόσον του δίνει την ελευθερία να είναι ο εαυτός του, να ακούγεται και να ακούει, να κατανοεί και να κατανοείται, να δίνει και να παίρνει αγάπη (Rogers, 1980).
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Ιωσηφίδη Π. & Ιωσηφίδης Ι. (2002). Η προσωποκεντρική προσέγγιση του C. Rogers στο Ποταμιάνος, Γ. & συνεργάτες, Θεωρίες Προσωπικότητας και Κλινική Πρακτική, 5η Έκδοση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Rogers, C. (1959). A theory of therapy, personality and interpersonal relationships: As Developed in the Client-centered Framework In S. Koch (Ed.), Psychology: A Study of a Science., Vol. 3. New York: ΜcGraw-Hill.
Rogers, C. (1961). On becoming a person. London: Constable and Co Limited.
Rogers, C. (1977). Carl Rogers on personal power. New York: Delacorte Press.