Δημήτρης ΒαγενάςΚείμενο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Μαρία Κουσαντάκη
Ψυχολόγος- Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια
Αρκετοί άνθρωποι ορίζουν την ψυχοθεραπεία ως μια αναμόχλευση του παρελθόντος και των προβλημάτων τους, ενώ στο πρόσωπο του θεραπευτή βλέπουν έναν ειδικό που κάνει ερμηνείες, έχοντας άποψη και λύσεις για τα πάντα. Αν και σε κάποιες προσεγγίσεις οι θεραπευτές ακολουθούν έναν τέτοιο δρόμο, η Σύντονη Εστιασμένη στη Λύση Θεραπεία δεν επικεντρώνεται στα αίτια του προβλήματος, αλλά στο πώς το πρόβλημα θα λυθεί.
Ενταγμένη στο πλαίσιο των μεταμοντέρνων συστημικών προσεγγίσεων, η Σύντονη Εστιασμένη στη Λύση Θεραπεία εισήχθη τη δεκαετία του ’80 από το Steve de Shazer και τις συνεργάτιδές του Insoo Kim Berg, Eve Lipchik και Michelle Weiner-Davis. Περιορίζοντας τον αριθμό των συνεδριών σε πέντε έως δέκα, η εν λόγω προσέγγιση πρεσβεύει πως η αλλαγή είναι αναπόφευκτη και οι θεραπευόμενοι έχουν τα μέσα και τις ικανότητες για να την επιτύχουν, αλλά έχουν προσηλωθεί στο πρόβλημα και στις επαναλαμβανόμενες ανεπιτυχείς προσπάθειες να το λύσουν. Ο θεραπευτής πρέπει, επομένως, να τους βοηθήσει, ώστε να βρουν εναλλακτικούς τρόπους επίλυσής του (Goldenberg, & Goldenberg, 2005).
Πρεσβεύοντας πως οι μικρές αλλαγές φέρνουν μεγάλα αποτελέσματα, ο θεραπευτής συζητάει με το θεραπευόμενο για τις ενέργειές του, διερευνώντας μαζί ποιες ήταν αποτελεσματικές και ποιες όχι, κι εστιάζοντας στο πώς θα οικοδομήσουν ένα ικανοποιητικό μέλλον. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό το αίτημα του θεραπευόμενου να στοχεύει προς μια συγκεκριμένη αλλαγή. Δεν αρκεί, δηλαδή, να πει πως ο σκοπός της επίσκεψής του είναι ν’ απαλλαγεί απ’ την κατάθλιψη, γιατί στην περίπτωση αυτή η συζήτηση θα επικεντρωθεί στα λάθη του παρελθόντος και στο δυσάρεστο παρόν. Αντ’ αυτού, μπορεί να σκεφτεί πώς θα είναι η ζωή του όταν φύγει η κατάθλιψη, χτίζοντας έτσι ένα διαφορετικό αίτημα, που είναι το να επιστρέψει στην εργασία του ή να κοινωνικοποιηθεί περισσότερο.
Αφού καθοριστεί ο σκοπός της θεραπείας, είναι σημαντικό για το θεραπευόμενο να συνειδητοποιήσει πώς θα είναι η ζωή του όταν ο στόχος αυτός επιτευχθεί. Αυτό πραγματοποιείται με την «ερώτηση-θαύμα». Συνήθως η εν λόγω ερώτηση γίνεται από το θεραπευτή με τον ακόλουθο τρόπο: «Φαντάσου πως μια νύχτα γίνεται ένα θαύμα κι ενώ κοιμάσαι το πρόβλημα που σ’ έφερε στη θεραπεία λύνεται. Τί θα ήταν διαφορετικό στη ζωή σου; Τί θα παρατηρούσαν οι φίλοι σου;» Μέσα από την απάντησή του, ο θεραπευόμενος δημιουργεί την εικόνα ενός ικανοποιητικού μέλλοντος, το οποίο εφόσον συζητηθεί γίνεται πιο χειροπιαστό, και κάνει ένα νέο βήμα προς τη λύση. Σε περίπτωση που η απάντησή του είναι εξωπραγματική, λέγοντας π.χ. πως όταν ξυπνήσει θα είναι δισεκατομμυριούχος, ο θεραπευτής μπορεί, σε υποθετικό πάντα πλαίσιο, να συζητήσει μαζί του για τα βήματα που πρέπει να κάνει κάποιος για να γίνει πάμπλουτος. Λέγοντάς του πως πρέπει πρώτα να βρει μια δουλειά, στη συνέχεια να κερδίσει την εμπιστοσύνη των προϊστάμενών του κ.ο.κ., ο θεραπευόμενος μπορεί να σκεφτεί μια πιο ρεαλιστική απάντηση, όπως πως όταν ξυπνήσει θα έχει μια σταθερή δουλειά, και να κάνει τις αντίστοιχες ενέργειες. Το σημαντικό είναι μέσα από την ερώτηση-θαύμα ο θεραπευόμενος να κινητοποιηθεί και να σκεφτεί τις επόμενες ενέργειές του.
Σε πολλές περιπτώσεις, ένα μικρό θαύμα έχει ήδη συμβεί. Μέσα από τις «ερωτήσεις που βρίσκουν εξαιρέσεις», ο θεραπευόμενος εντοπίζει τις περιπτώσεις που ήταν έξω από τις συνέπειες του προβλήματος. Αν παραπονιέται ότι πάντα αισθάνεται κατάθλιψη, μπορεί να στρέψει την προσοχή του σε μία μέρα που ένιωθε καλύτερα και να περιγράψει τι έκανε διαφορετικά εκείνη τη συγκεκριμένη ημέρα. Ακόμα κι αν δεν μπορεί να εντοπίσει μια τέτοια εξαίρεση, ο θεραπευτής μπορεί να του τονίσει πως το γεγονός πως σηκώθηκε από το κρεβάτι του και βγήκε απ’ το σπίτι του για να τον επισκεφθεί, αποτελεί από μόνο του ένα μεγάλο βήμα. Σε περίπτωση, μάλιστα, που με το πέρασμα του χρόνου ανακαλύψει πολλές τέτοιες εξαιρέσεις, ο θεραπευτής μπορεί να τον παροτρύνει να τις καταγράψει σε μια λίστα, κάνοντάς του την ακόλουθη ερώτηση: «Αν τα είχες καταφέρει όλα αυτά πριν την πρώτη μας συνάντηση, θα ζήταγες τη βοήθεια ειδικού;»
Ένας τρόπος να παρατηρήσει ο θεραπευόμενος την εξέλιξή του είναι οι «ερωτήσεις αξιολόγησης». Το «10» αντιπροσωπεύει το επιθυμητό μέλλον, ενώ το «0» το χειρότερο που έχει φτάσει ή το χειρότερο που μπορεί να φτάσει. Δηλώνοντας πως βρίσκεται στο «4», ο θεραπευτής μπορεί να ρωτήσει τι έκανε για να φτάσει εκεί και πώς μπορεί να φτάσει στο «5». Ακόμη, μπορούν να διερευνήσουν μαζί ποιος είναι ο υψηλότερος αριθμός που έχει φτάσει ποτέ και πώς το κατάλαβε. Το σημαντικό είναι ο θεραπευτής να μην βιάζεται να φτάσουν στο «10», αλλά ν’ αφουγκράζεται τις ανάγκες και τις ανησυχίες του θεραπευόμενου. Σε περίπτωση, δηλαδή, που υποτροπιάσει και γυρίσει στο «2», είναι προτιμότερο να του πει «Μετά απ’ όλα συνέβησαν πώς και δεν είσαι χαμηλότερα;» παρά «Τι πρέπει να κάνεις για ν’ ανέβεις πάλι;» Αν, μάλιστα, παραμένει στο «0», μπορεί να συζητήσουν το πώς ορίζεται το «-1» και πώς κατάφερε να μην είναι εκεί (Ratner, George & Iveson, 2012) .
Η εν λόγω προσέγγιση μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στο πλαίσιο της ατομικής θεραπείας όσο και στη θεραπεία ζεύγους. Αποτελεί δε ένα πολύ ελκυστικό μοντέλο για όσους δουλεύουν με νέους, αφενός επειδή τα αποτελέσματά της είναι άμεσα αφετέρου επειδή οι έφηβοι προτιμούν να συζητούν για τις πιθανές λύσεις και τις δεξιότητές τους, παρά ν’ ακούν συμβουλές και να εστιάζουν την προσοχή τους στα δεινά που τους συμβαίνουν (Copur, 2016). Για το λόγο αυτό, η Σύντομη Εστιασμένη στη Λύση Θεραπεία ακολουθήθηκε για να βοηθηθεί ένα δεκαεννιάχρονο κορίτσι στην Ινδία. Η S. είχε χαμηλή απόδοση στα μαθήματα, ξεσπάσματα θυμού, διαταραγμένο ύπνο, συναισθήματα μειονεξίας και δυσκολία στη συγκέντρωση και στην προσοχή. Σταδιακά, η πίεση των γονιών της και ο φόβος πως δεν θα εκπλήρωνε τα όνειρά τους, χειροτέρεψαν ακόμα περισσότερο την υγεία της S. και η ίδια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα μαθήματα χορού και διαλογισμού.
Συζητώντας με το θεραπευτή, η S. έθεσε τους στόχους της, που ήταν να διαχειριστεί το άγχος της για τα μαθήματα, να βελτιώσει τις ικανότητες συγκέντρωσης και να προετοιμαστεί κατάλληλα για τις εξετάσεις. Στη συνέχεια, μέσα από την «ερώτηση-θαύμα» και τις «ερωτήσεις αξιολόγησης», η S. κατάλαβε πως όταν έκανε μαθήματα χορού κι έβγαινε με τους φίλους της ένιωθε καλύτερα. Η ανησυχία της πως οι δραστηριότητες αυτές δεν την άφηναν να συγκεντρωθεί και να προσηλωθεί στα μαθήματά της είχαν ως αποτέλεσμα να τις εγκαταλείψει, παρότι ήταν πηγή ηρεμίας και χαράς και τη βοηθούσαν ν’ αντιμετωπίσει το άγχος της. Ο θεραπευτής συζήτησε με τη μητέρα της, ζητώντας της να συνεχίσει η S. τα μαθήματα χορού και μετά από έξι συνεδρίες η θεραπεία ολοκληρώθηκε. Άξιο λόγου είναι πως ενώ στην πρώτη συνεδρία η S. βαθμολόγησε τον εαυτό της με «2», στη συνέχεια το σκορ της αυξήθηκε ραγδαία (Reddy, Thirumoorthy, Vijayalakshmi & Hamza, 2015).
Κατ’ ανάλογο τρόπο, δέκα κορίτσια στο Ιράν, ηλικίας δεκαπέντε έως δεκαοχτώ ετών, κατάφεραν ν’ αντιμετωπίσουν τα καταθλιπτικά τους συμπτώματα (Javanmiri, Kimiaee & Abadi, 2013), ενώ στη Νορβηγία η Σύντομη Εστιασμένη στη Λύση Θεραπεία εφαρμόστηκε στα πλαίσια της ομαδικής θεραπείας σε δεκαεννέα μαθητές, ηλικίας δώδεκα έως δεκατριών ετών, τρεις απ’ τους οποίους είχαν πέσει θύματα σχολικού εκφοβισμού, καταφέρνοντας εν συνεχεία να νιώσουν ασφαλείς και να κάνουν καινούριους φίλους (Kvarme, Aabø & Sæteren, 2013). Τα παραπάνω πορίσματα εξηγούν τους λόγους που όσο περνούν τα χρόνια η Σύντομη Εστιασμένη στη Λύση Θεραπεία κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος και αξιοποιείται ήδη από πολλούς θεραπευτές σε όλο τον κόσμο.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Copur, E. 0. (2016). Using of solution focused brief therapy on bullying in schools. J Nurs Care. 5 (4).
Goldenberg, H., & Goldenberg, I. (2005). Οικογενειακή Θεραπεία: Μια επισκόπηση. Αθήνα: Εκδόσεις Ίων.
Javanmiri, L., Kimiaee, S.A., & Abadi, B.A.G.H. (2013). The Study of Solution-Focused Group Counseling in Decreasing Depression among Teenage Girls. International Journal of Psychological Studies. 5 (1):105-11.
Kvarme, L.G., Aabø, L.S., & Sæteren, B. (2013). “I Feel I Mean Something to Someone:” Solution-Focused Brief Therapy Support Groups for Bullied Schoolchildren. Educational Psychology in Practice. 29 (4): 416-431.
Ratner, H., George, E., & Iveson, C. (2012). Solution Focused Brief Therapy: 100 Key Points & Techniques. London and New York: Routledge.
Reddy, P.D., Thirumoorthy, A., Vijayalakshmi, P., & Hamza, M. A. (2015). Effectiveness of Solution-Focused Brief Therapy for an Adolescent Girl with Moderate Depression. Indian J Psychol Med. 37 (1): 87-89.