Φανή ΑθανασοπούλουΆρθρο: Φανή Αθανασοπούλου
Σύμβουλος ψυχικής υγείας, ψυχοθεραπεύτρια
Επιμέλεια: Κατερίνα Δήμκου
Φιλόλογος
Το T’ai Chi και το Qigong (Chi kung) είναι πανάρχαιες κινέζικες τέχνες στον τομέα των πολεμικών τεχνών και της υγείας. Τον Δεκέμβριο 2020 η UNESCO αναγνώρισε το T’ai Chi Chuan ως στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το T’ai Chi θεωρείται ανώτερη μορφή Qigong. T’ai Chi σημαίνει «άπειρο απόλυτο». Αναφέρεται στον φυσικό κόσμο ως δυναμική ισορροπία με αμοιβαία αλληλεπίδραση ανάμεσα σε συμπληρωματικές δυνάμεις όπως φως – σκοτάδι, κίνηση – ακινησία κ.α. Qigong σημαίνει «καλλιέργεια της ενεργειακής ουσίας» (Jahnke, Larkey, Rogers, Etnier & Lin, 2010). Και τα δύο βασίζονται στην κινέζικη ιατρική και φιλοσοφία και αποσκοπούν στην ομαλοποίηση της κυκλοφορίας της ζωτικής ενέργειας (Qi).
Στο T’ai chi έχουμε κίνηση με την έννοια του βηματισμού, της μετατόπισης του σώματος προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι κινήσεις έχουν συνοχή και αλληλουχία, είναι απαλές και αργές, σαν σύννεφα που αρμενίζουν στον ουρανό. Περιγράφονται ως εξής: «Ανοίγοντας το βήμα, περπατούμε αθόρυβα σαν γάτες» ή «όταν βάζουμε δύναμη η προσπάθεια είναι τόσο ανάλαφρη σαν το μετάξι που ξετυλίγεται από το κουκούλι.» (China Sports, 1998, σελ. 6.). Το T’ai chi μπορεί να εκτελείται και σε καθιστή θέση ή σε αναπηρικό αμαξίδιο. Το Qigong είναι πιο «στατικό», το σώμα κινείται σχεδόν χωρίς βηματισμό. Υπάρχει σειρά κινήσεων που επαναλαμβάνονται αργά, με ρυθμό και αρμονία.
Ενώ οι φόρμες T’ai chi λειτουργούν στο σύνολο, οι φόρμες Qigong εμφανίζονται πιο «εξειδικευμένες» για συγκεκριμένες περιοχές του οργανισμού, όπως π.χ. το qigong της καρδιάς, της σπονδυλικής στήλης κ.α. Η φόρμα υποστηρίζει μεν τη συγκεκριμένη περιοχή αλλά και όλες τις ενεργειακές διαδρομές (μεσημβρινοί) και όργανα που συνδέονται με αυτήν. Φόρμες του Qigong εκτελούνται σε όρθια στάση ή και καθιστή.
Τα βασικά στοιχεία με τα οποία επιδρούν είναι : οι κινήσεις και στάσεις, η ρύθμιση της αναπνοής και η εναρμόνιση του νου. Ωστόσο, πρόκειται για συστήματα με σύνθετες επιδράσεις με φυσικούς, νευροβιολογικούς, ψυχολογικούς, γνωστικούς και κοινωνικο-περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Παράγοντες που επιδρούν είναι επίσης η φαντασία, ο οραματισμός, η πρόθεση, σαν εργαλεία επικοινωνίας μεταξύ αντίληψης, συναισθήματος και σωματικής αλλαγής. Και οι δύο τέχνες είναι πλούσιες σε εικόνες και μεταφορές. «Το να στέκεται κανείς σαν δέντρο με τις ρίζες του στη γη», «να κινείται όπως το νερό», ή «να κινεί τα χέρια σαν σύννεφα» είναι εικόνες που οδηγούν σε συγκεκριμένες κιναισθητικές, συναισθηματικές και ενεργειακές καταστάσεις (Wayne & Kaptchuk, 2008).
Πρόκειται για κινήσεις που δεν είναι συνηθισμένες στην καθημερινότητα. Ενεργοποιούν τον εγκέφαλο συμβάλλοντας στη νευροπλαστικότητα, την ιδιότητα δηλαδή να δημιουργεί νέες νευρωνικές συνδέσεις ως απάντηση στα νέα ερεθίσματα.
Η βαθιά αναπνοή ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Όταν ο τρόπος που αναπνέουμε αλλάζει, αλλάζει και ο νους. Οι αργές κινήσεις και η βαθιά αναπνοή βοηθούν τη διαλογιστική συγκέντρωση. Με την πρόοδο της άσκησης διευρύνεται η επίγνωση των κινήσεων, των συναισθημάτων και των επιπτώσεών τους καθώς και η συνειδητή αίσθηση των αλληλεπιδράσεών τους (Felty, 2020).
Ο μηχανισμός με τον οποίο επιδρούν είναι παρόμοιος με τη δράση των αντικαταθλιπτικών: αυξάνουν τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών μονοαμίνης, μειώνουν τα σήματα στρες, την δραστηριότητα του επινεφριδικού άξονα και την απελευθέρωση των γλυκοκορτικοειδών. Η μείωση του στρες οδηγεί σε αυξορύθμιση των νευροτροφικών παραγόντων και μειορύθμιση της επινεφριδιακής κορτιζόλης. Ο συνδυασμός προωθεί την νευρογέννεση στον ιππόκαμπο. (Tsang & Fung, 2008, Deane, Lloyd & Tsang, 2009).
Ένας τρόπος να αλλάξει κανείς το νου και το πνεύμα είναι αλλάζοντας το σώμα του. Εάν το σώμα είναι σε ένταση, η στάση είναι φτωχή και η αναπνοή ρηχή, ο νους δεν μπορεί να είναι ήρεμος. Οι τέχνες αυτές μας μαθαίνουν ότι δεν χρειάζεται προσπάθεια για χαλάρωση, αλλά παράδοση στη σοφία του σώματός μας.
Μια ήρεμη λίμνη έχει την ικανότητα να αντανακλά ολόκληρη την εικόνα του κόσμου, όχι κομματιασμένη. Έτσι και ο ήρεμος νους που δεν κατακερματίζεται από προκαταλήψεις, μπορεί να δει τον κόσμο και τον εαυτό του σε περισσότερο βάθος, με περισσότερη ακρίβεια και διαύγεια (Cohen, 2005).
Με την εξάσκηση, ο τρόπος που κινείται το σώμα γίνεται τρόπος ύπαρξης, ένας ισορροπημένος διάλογος ανάμεσα στο yin και το yang, με ολοένα αυξανόμενη επίγνωση και παρουσία σε ζωή, γείωση, σταθερότητα, ευελιξία και ροή, ηρεμία, διεύρυνση, προσαρμοστικότητα, εσωτερική δύναμη.
Η εξάσκηση των τεχνών αυτών βοηθά στην αποφυγή των πτώσεων. Πολλοί ηλικιωμένοι ασκούνται σε αυτές ανά τον κόσμο, καθώς και ασθενείς με Parkinson. Ηλικιωμένοι με χρόνια νοσήματα συνήθως αναπτύσσουν κατάθλιψη. Έρευνες έδειξαν ότι μετά από εξάσκηση 16 εβδομάδων, ηλικιωμένοι ανέπτυξαν υψηλότερο αίσθημα ελέγχου και αυτοπεποίθησης, οι προσωπικές τους σχέσεις βελτιώθηκαν και ανακουφίστηκαν από τη βαρύτητα της κατάθλιψης (Tsang & Fung, 2008).
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι τέχνες αυτές, εκτός από την πρόληψη, ωφελούν μεταξύ άλλων, το νευρικό, καρδιοαναπνευστικό, ανοσοποιητικό, μυοσκελετικό, ενδοκρινικό σύστημα, έχουν θετικές επιδράσεις σε παθήσεις όπως Parkinson, ινομυαλγία, αρτηριακή πίεση, σε εγκεφαλικές βλάβες από τραυματισμό, αποκατάσταση από επεμβάσεις ή ατυχήματα, ενώ βελτιώνουν τη διάθεση, την αυτοπεποίθηση, τον ύπνο. Θετικές επιδράσεις έχουν στο μεταβολισμό, στο δέρμα, στην καθυστέρηση της γήρανσης και ανάκτηση της νεότητας (Wang et al., 2010, Jahnke et al., 2010, Cohen, 2005). Γι’ αυτούς τους λόγους, στην Κίνα χρησιμοποιούνται ως συμπληρωματικές πρακτικές θεραπείας και αποκατάστασης στα νοσοκομεία.
Πολλοί ασκούμενοι είναι και καλλιτέχνες. Η κατάσταση που βρίσκεται κανείς όταν ασκεί τις τέχνες αυτές ευνοεί το ξεδίπλωμα της δημιουργικότητάς του σε μια φυσική ροή (Wayne & Fuerst, 2012).
Οι ασκούμενοι στο Τ’ai Chi και Qigong εκπαιδεύονται να αξιοποιούν το σύνολο αυτού που πραγματικά είναι (Cohen, 2005). Στους αρχάριους παρατηρείται δικαιολογημένα, ακαμψία, «ρομποτική» κίνηση, δυσκολία συντονισμού, που αντανακλά την αλλοίωση από τον σύγχρονο τρόπο ζωής και την απώλεια της αυθεντικότητάς μας. Με την πρόοδο της άσκησης, σώματα και κίνηση μεταμορφώνονται σε ενοποίηση, ροή, αρμονία και φυσικότητα.
Το καλύτερο κίνητρο για την εξάσκηση είναι η εξερεύνηση του κρυμμένου δυναμικού του σώματος, του νου και του πνεύματος (Cohen, 2005). Είναι μια καθαρά βιωματική, αισθαντική διαδικασία με στοιχεία όπως η αίσθηση της ενέργειας, η γλυκιά ήπια θερμότητα, η λάμψη των ματιών όπου αντανακλάται η αναζωογόνηση, το άνοιγμα της καρδιάς και του πνεύματος, ώστε στην πραγματικότητα δεν περιγράφεται και μόνο μέσα από την εμπειρία μπορεί κανείς να τη γνωρίσει.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
China Sports. (1998). Απλοποιημένο Τάι Τζι Τσουάν (Π. Κουρόπουλος, μετ.). Αθήνα: Πύρινος Κόσμος.
Cohen, K. (2005). The essential Qigong: training guide. Strong as a mountain, supple as water. Lousville: Sounds True.
Deane, F., Lloyd, C. & Tsang, H. (2009). Qigong as a mindful exercise intervention for people living with mental ill health. International Journal of Therapy and Rehabilitation, 16(7), 393 -399.
Felty, D. (2020). How Qigong changes the brain. Qi Journal: The Journal of Traditional and Eastern Health and Fitness. Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου, 2021 από
https://www.qi-journal.com/qigong-meditation/qigong-ch-i-kung/2928-how-qigong-changes-the-brain
Jahnke, R., Larkey, L., Rogers, C., Etnier, J., & Lin, F. (2010). A comprehensive review of health benefits of qigong and tai chi. American Journal of Health Promotion, 24(6), 25. doi: 10.4278/ajhp.081013-LIT-248
Tsang, HWH., & Fung, KMT. (2008). Review on neurobiological and psychological mechanisms underlying the anti-depressive effect of Qigong exercise. Journal of Health Psychology, 13(7), 857 -863.
Wang, C., Bannuru, R., Ramel, J., Kupelnick, B., Scott, T., & Schmid, C. H. (2010). Tai chi on psychological well-being: systematic review and meta-analysis. Bmc Complementary and Alternative Medicine, 10, 23–23. doi: 10.1186/1472-6882-10-23
Wayne, P., & Fuerst, M. (2012). The Harvard medical school guide to Τai Chi: 12 weeks to a healthy body, strong heart, and sharp mind. Boston: Shambhala.
Wayne, P., & Kaptchuk, T. (2008). Challenges inherent to T’ai Chi research: Part I— T’ai Chi as a complex multicomponent intervention. Journal of alternative and complementary medicine, 14, 95-102. doi: 10.1089/acm.2007.7170