Νίκη ΔεδούσηΆρθρο: Νίκη Δεδούση
Ψυχολόγος – Συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια
Επιμέλεια: Δημήτρης Αλεξόπουλος Τσώρας
Φιλόλογος
«Σοκ! Ο τάδε τραγουδιστής κατηγορείται για τρεις απόπειρες βιασμού!». «Απίστευτο, αυτός είναι ο παρουσιαστής που εμπλέκεται σε εγκληματικές δράσεις!». Όπως έχει ήδη ειπωθεί από πολλούς/ες, οι παραπάνω φράσεις θυμίζουν καταθέσεις γειτόνων και παρατρεχάμενων, οι οποίοι/ες μιλούσαν και μιλούν στα μικρόφωνα των καναλιών, όταν αποκαλύπτεται ότι ένας/μια δράστης/τρια βρισκόταν στο κοντινό τους περιβάλλον. Συνήθως, η κατάθεσή τους ξεκινάει με το «ήταν καλό παιδί, δεν είχε δώσει δικαιώματα στη γειτονιά…». Λες και όλοι/ες οι εγκληματίες αυτού του κόσμου κυκλοφορούν στη γειτονιά με το περίστροφο ή μοιράζονται με το μανάβη την εξέλιξη της εγκληματικής τους δράσης.
Επιχειρώντας μια πιο ψυχολογική προσέγγιση του θέματος, η κατάσταση κατά την οποία μαθαίνουμε μια πληροφορία για έναν άνθρωπο, η οποία είναι τελείως διαφορετική από τις πληροφορίες που έχουμε συγκεντρώσει για αυτόν και, κατ’ επέκταση, την εικόνα που έχουμε σχηματίσει για αυτόν/η έως τώρα, μοιάζει με γνωστική ασυμφωνία. Αποτελεί μια συνθήκη συνύπαρξης δυο αντίθετων αντιλήψεων, η οποία προκαλεί στο άτομο μεγάλη ψυχολογική ένταση και, όπως σημείωσε και ο Festinger (1957, όπως αναφέρεται στους Hogg & Vaughan, 2000), του προκαλεί την ανάγκη να μειώσει αυτή την ένταση και να επιστρέψει πάλι πίσω στην αρμονία των στάσεων και των πεποιθήσεών του.
Δυο παρόμοιες διαδικασίες περιγράφει και ο Piaget (1952, όπως αναφέρεται στους Cole & Cole, 2000), για τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αναπτύσσονται γνωστικά, την αφομοίωση και τη συμμόρφωση. Στην περίπτωση της αφομοίωσης, οι νέες πληροφορίες, εντάσσονται στα ήδη υπάρχοντα γνωστικά σχήματα που έχουμε για τον κόσμο. Στη συμμόρφωση όμως, αναγκαζόμαστε να μεταβάλλουμε τα γνωστικά σχήματα που έχουμε διαθέσιμα για να «χωρέσουν» οι νέες πληροφορίες. Βέβαια, η διαφορά εδώ, ίσως έγκειται στην ηλικία, καθώς μιλάμε για παιδιά. Ο/η ενήλικας θα εξέφραζε αυτή την κατάσταση πιο αντιπροσωπευτικά με τη φράση «δεν το χωράει το κεφάλι μου!», και θα είχε δίκιο.
Ίσως είναι αυτός ο διττός τρόπος σκέψης του «καλού» και του «κακού», που διαμορφώνουν δυο τόσο απομακρυσμένα άκρα, που μας κάνει να μην μπορούμε να «χωρέσουμε» αυτές τις δυο αντίθετες πληροφορίες. Η τραγική ειρωνεία βέβαια είναι ότι η ζωή είναι γεμάτη αντιφάσεις και κυρίως γκρι αποχρώσεις παρά είτε άσπρες είτε μαύρες. Το καλό δεν είναι αμόλυντο από το κακό και μέσα στο καλό δεν μπορεί να μην υπάρχει και το κακό, οι Κινέζοι το απεικονίζουν καλύτερα από όλους με το Γιν και το Γιαν. Από την άλλη, ευτυχώς που μας σοκάρουν ακόμα τα εγκλήματα. Η στιγμή που θα σταματήσουν να μας εκπλήσσουν, θα είναι ίσως και η αρχή του τέλους για την κοινωνία μας. Ωστόσο, για τους ανθρώπους γύρω μας ή δίπλα μας, μπορούμε να διαμορφώσουμε πιο ευέλικτα γνωστικά σχήματα, ώστε να πιστέψουμε την επόμενη φορά πιο εύκολα ότι το «καλύτερο παιδί», μπορεί να είναι ο/η χειρότερος/η εγκληματίας, χωρίς ταυτόχρονα να χάνουμε την πίστη μας στην ανθρωπότητα. Αυτό κι αν είναι γνωστική ασυμφωνία!
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Cole, M. & Cole S. (2002). Η Ανάπτυξη των Παιδιών: Γνωστική και Ψυχοκοινωνική Ανάπτυξη κατά τη Νηπιακή και Μέση Παιδική Ηλικία. Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δάρδανος.
Hogg, M. A., & Vaughan, G. M. (2010). Κοινωνική ψυχολογία (Ε. Βασιλικός & Α. Αρβανίτης, Μτφ., Α. Χαντζή, Επιμ.). Εκδόσεις Gutenberg.