ΖΩΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ, ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

Κείμενο: Φανή Αθανασοπούλου
Σύμβουλος ψυχικής υγείας, ψυχοθεραπεύτρια

Επιμέλεια: Κατερίνα Δήμκου
Φιλόλογος

Πού κατοικούν τα συναισθήματα; Ποια είναι η σχέση τους με το σώμα μας; Πώς συνδέονται με τη φύση και τις εποχές;

Στην ταοϊστική φιλοσοφία και παραδοσιακή κινέζικη ιατρική τα ζωτικά όργανα θεωρούνται ένα είδος «νοημοσύνης» που παράγει συναισθήματα και στάσεις ζωής, αλλά και επηρεάζεται από τα συναισθήματα. (Ye, Cai, Cheung & Tsang, 2019). Ο οργανισμός αποτελεί σχεσιακή διαδικασία σε ροή όπου όχι μόνο τα μέρη του είναι αλληλεξαρτώμενα, αλλά και ολόκληρος εξαρτάται από τα συστήματα που τον περιβάλλουν, με ευρύτερο αυτό της φύσης. Τα ζωτικά όργανα λειτουργούν ως διαμεσολαβητές ανάμεσα στον μικρόκοσμο και μακρόκοσμο.

Συνδυάζονται με τα πέντε στοιχεία της φύσης, μέταλλο, νερό, ξύλο, φωτιά, γη, αλλά και με τις εποχές ακόμα και με χρώματα, κατευθύνσεις του ορίζοντα, ως είδη ενέργειας που συνδέονται και διαδέχονται το ένα το άλλο σε συνεχή κύκλο.  Η εστίαση δεν είναι τόσο στα πέντε στοιχεία όσο στην κίνηση που δημιουργείται μεταξύ αυτών και παράγει ζωτική ενέργεια, το λεγόμενο «chi» (Dale, 2009, 215).

Τα πέντε στοιχεία αλληλεπιδρούν σε ένα μοντέλο είτε τροφοδοσίας, είτε καταστροφής. Έτσι έχουμε τον κύκλο της τροφοδοσίας όπου το ξύλο που αντιστοιχεί στο όργανο του ήπατος τροφοδοτεί τη φωτιά που αντιστοιχεί στην καρδιά, η φωτιά τροφοδοτεί τη γη που αντιστοιχεί στο όργανο του στομάχου – σπλήνα, η γη τρέφει το μέταλλο που αντιστοιχεί στο όργανο των πνευμόνων και το μέταλλο τροφοδοτεί το νερό που αντιστοιχεί στους νεφρούς και το νερό τροφοδοτεί το ξύλο.

Στον κύκλο της καταστροφής το μέταλλο που αντιστοιχεί στους πνεύμονες, καταστρέφει το  ξύλο που αντιστοιχεί στο ήπαρ, το ξύλο καταστρέφει τη γη που αντιστοιχεί στο στομάχι – σπλήνα, η γη ελέγχει το νερό που αντιστοιχεί στους νεφρούς, το νερό σβήνει τη φωτιά που αντιστοιχεί στην καρδιά και η φωτιά λιώνει το μέταλλο που αντιστοιχεί στους πνεύμονες.

Η θεωρία των πέντε στοιχείων συναντάται γενικά στην ανατολική φιλοσοφία ως αρχή της κοσμικής δημιουργίας. Η παράσταση του σώματος σαν αστέρι αντικατοπτρίζει τα πέντε στοιχεία ως δονούμενες δημιουργικές ενέργειες (κεφάλι, δύο χέρια, δύο πόδια). Στα χέρια ο αντίχειρας αντιπροσωπεύει τη γη, ο δείκτης αντιπροσωπεύει το νερό, το μεσαίο δάκτυλο τη φωτιά, ο παράμεσος τον αέρα, το μικρό δάκτυλο τον αιθέρα. Τα δύο τελευταία στοιχεία στον κουμφουκιανισμό αντιστοιχούν στο μέταλλο και στο ξύλο (Chung, 2016).

Οι πνεύμονες θεωρούνται κατοικία της θλίψης αλλά και της χαράς, της δικαιοσύνης, της ακεραιότητας. Το στοιχείο τους είναι το μέταλλο και η εποχή που η λειτουργία τους είναι κυρίαρχη είναι το φθινόπωρο. Η ενέργεια του φθινοπώρου κινείται προς τα μέσα και κάτω, όπως και των πνευμόνων.

Μια κατάσταση υπερβολικής και παρατεταμένης θλίψης  μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο αναπνευστικό σύστημα. Αντίστοιχα, προβλήματα με την αναπνοή μπορεί να οδηγήσουν το άτομο σε θλίψη. Το όργανο με το οποίο οι πνεύμονες επικοινωνούν με το περιβάλλον είναι η μύτη, αλλά και το δέρμα. Οι πνεύμονες σχετίζονται με την επικοινωνία, με το εύρος της δυνατότητάς μας για εποικοδομητική σύνδεση με τον κόσμο που μας περιβάλλει. Σοβαρές βλάβες στους πνεύμονες μπορεί να οδηγήσουν σε αίσθημα αποξένωσης, ενώ η δυνατότητα να διαχειριστούμε με βοηθητικό τρόπο τη θλίψη ή τις αλλαγές στη ζωή μας περιορίζεται (Williams, 1996, 61).

Οι πνεύμονες θεωρούνται «η μητέρα» των νεφρών που κυριαρχούν τον χειμώνα. Το στοιχείο είναι το νερό, ενώ η κίνηση της ενέργειάς τους χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια. Σχετίζονται με τον φόβο αλλά και το θάρρος, την επιμονή και την υπομονή. Το όργανο με το οποίο επικοινωνούν με το περιβάλλον είναι τα αφτιά,  επηρεάζουν τα οστά, τα μαλλιά, τα δόντια. Αποτελούν την αποθήκη της προγεννητικής ενέργειας, αυτής που κληρονομούμε από τους γονείς μας, γι’ αυτό και θεωρούνται «η ρίζα της ζωής». Στους ηλικιωμένους που η ενέργεια λιγοστεύει, συμβαίνουν αλλαγές στα οστά, μαλλιά, όπως και στην ακοή. Στα νεφρά κατοικεί η δύναμη της θέλησης, η δυνατότητα να αντιμετωπίζουμε με γενναιότητα τις προκλήσεις της ζωής (Williams, 1996, 69).

«Τέκνο» των νεφρών θεωρείται το ήπαρ, κυρίαρχο όργανο την εποχή της άνοιξης που επηρεάζει την κατάσταση των μυών και τενόντων. Το στοιχείο είναι το ξύλο και η κίνηση της ενέργειας ανοδική. Είναι η έδρα της ψυχραιμίας, της δημιουργικότητας, της έμπνευσης, της καλοσύνης αλλά και του θυμού, της επιθετικότητας, της ισχυρογνωμοσύνης. Τα εξωτερικό όργανο με το οποίο το ήπαρ επικοινωνεί με το περιβάλλον είναι τα μάτια. Στο ήπαρ κατοικεί η δυνατότητα να διατηρούμε τον έλεγχο σε όλους τους τομείς της ζωής μας, να έχουμε συναισθηματική, νοητική ευελιξία και προσαρμοστικότητα.

Η καρδιά είναι το «τέκνο» του ήπατος και κυριαρχεί την περίοδο του καλοκαιριού. Το στοιχείο της είναι η φωτιά και η κίνηση της ενέργειας είναι εξωστρεφής. Η καρδιά επικοινωνεί με το εξωτερικό περιβάλλον μέσω της γλώσσας. Θεωρείται κατοικία της ειλικρίνειας, της αυθεντικότητας και της αγάπης στην πνευματική της ποιότητα, με τα χαρακτηριστικά της εν- συναίσθησης και της βαθιάς κατανόησης. Αντίστοιχα, είναι και η κατοικία του μίσους, της σκληρότητας, της μνησικακίας. Ως ηγεμόνας των οργάνων, θεωρείται ότι στεγάζει το πνεύμα («shen»), το σύνολο των νοητικών, ψυχολογικών και πνευματικών δυνατοτήτων που χτίζουν τη συνοχή στην ανθρώπινη προσωπικότητα. Όταν η καρδιά δεν μπορεί να στεγάσει το shen, οδηγούμαστε σε ένα εύρος νοητικών και ψυχολογικών διαταραχών (Williams, 1996, 62). Προβλήματα στην καρδιά μπορεί να προκαλούν εμμονές, συναισθηματική ακαμψία, στενότητα πνεύματος.

Το «shen» σχετίζεται με τη συνειδητότητα. Είναι αυτό που αναγνωρίζει όλα τα συναισθήματα. Ο όρος  «shen» σημαίνει επέκταση. Είναι το «shen», ο «νους» της καρδιάς που ωθεί την επέκτασή μας προς τους άλλους και ουσιαστικά μας κάνει πραγματικά «ανθρώπινους». Αυτή η λειτουργία εξαρτάται εν μέρει από τους κατοπτρικούς νευρώνες. Το «shen» συνεργάζεται με το «hun», τη νοημοσύνη του ήπατος, το οποίο κινείται προς τα πάνω, προς την καρδιά η οποία ελέγχει αυτή την κίνηση και την πλαισιώνει στην ηθική και κοινωνική της διάσταση. Φαίνεται ότι ο προ μετωπιαίος φλοιός, που εκτελεί τις ανώτερες λειτουργίες ενορχήστρωσης σκέψεων και ενεργειών, είναι η αρένα της αλληλεπίδρασης μεταξύ του «shen» και «hun» (Maciocia, χ.η.).

Προς το τέλος του καλοκαιριού τοποθετείται το διάστημα που ονομάζεται «ινδιάνικο καλοκαίρι», όπου κυριαρχούν το στομάχι και ο σπλήνας ως «τέκνα» της καρδιάς. Αντιστοιχούν στη γη και στην κατεύθυνση του κέντρου. Η κίνηση της ενέργειας είναι καθοδική. Οποιαδήποτε εργασία επιτελεί ένα όργανο στο υλικό επίπεδο, πραγματοποιείται αντίστοιχα στο πεδίο των σκέψεων και των συναισθημάτων. Ο νους και το πεπτικό σύστημα φαίνεται ότι εργάζονται παράλληλα. Ο σπλήνας θεωρείται ότι στεγάζει τη σκέψη γιατί στέλνει καθαρή ενέργεια στον εγκέφαλο. Η ικανότητα να σκέφτεται κανείς με διαύγεια και να μπορεί να συγκεντρώνεται εξαρτάται από την ομαλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος (Williams, 1996, 64). Το στομάχι είναι η έδρα των συναισθημάτων της εμπιστοσύνης, της σταθερότητας, της ασφάλειας, της συμπάθειας, της αυτοπεποίθησης αλλά και της αμφιβολίας, της νοητικής φλυαρίας, του άγχους, της έλλειψης εμπιστοσύνης.

Η οπτική πάνω στα συναισθήματα δεν είναι ο διαχωρισμός τους σε θετικά και αρνητικά ή αυτής που τα τοποθετεί έξω από το σώμα. Όπως βλέπουμε, «οι κατοικίες» των συναισθημάτων βρίσκονται στο σώμα. Είναι η ίδια κατοικία που παράγει μια ποικιλία συναισθημάτων, παραδείγματος χάριν τόσο την εμπιστοσύνη όσο και τη δυσπιστία, τη θλίψη όσο και τη χαρά. «Οι κατοικίες» επικοινωνούν μεταξύ τους διαχέοντας τα συναισθήματα ως φυσικές αποκρίσεις του οργανισμού προς τα ερεθίσματα που δέχεται και τις εμπειρίες του.

Η εστίαση της οπτικής αυτής βρίσκεται στη ροή της ενέργειας. Εκείνο που μπορεί να προκαλέσει τη δυσαρμονία της ενέργειας στο σώμα είναι η παρατεταμένη ή υπερβολική ένταση ενός συναισθήματος. Για παράδειγμα, η χαρά όταν έχει υπερβολική ένταση, ή πολύ μεγάλη συγκίνηση και οργανισμός δεν μπορεί να την αντέξει, μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργία στην καρδιά. Η θλίψη όταν είναι παρατεταμένη, ανέκφραστη και χωρίς διαχείριση, μετατρέπεται σε κατάθλιψη προκαλώντας βλάβη στους πνεύμονες, αλλά και στην καρδιά, γιατί τα δύο όργανα είναι «γείτονες». Έτσι, η οπτική των συναισθημάτων σε σχέση με τα ζωτικά όργανα, εστιάζεται στην ισορροπία, τη διαχείριση και την ομαλή ροή της ενέργειας ανάμεσά τους.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Chung, J.S. (2016). The science of the five elements in the evolution of humanity: Primo vascular system (Bonghan Circulatroy System). Open Journal of Philosophy, 6(1). doi:10.4236/ojpp.2016.61008

Dale, C. (2009). The subtle body: An encyclopedia of your energetic anatomy. Sounds True Inc.

Maciocia G. (χ.η.) Shen and Hun: The psyche in Chinese medicine. Ανακτήθηκε στις 9/11/2021 από https://giovanni-maciocia.com/shen-and-hun-psyche-in-chinese-medicine/

Williams, Τ. (1996). The complete illustrated guide to Chinese Medicine. Element Books Ltd.

Ye, J., Cai, S., Cheung, W., & Tsang, H. (2019). An east meets west approach to the understanding of emotion dysregulation in depression: From perspective to scientific evidence. Frontiers in Psychology, 10(574). doi: 10.3889/fpsy.g.2019.00574