Αnimartists«Ως ομάδα Animartists είναι χαρά μας να παρουσιάζουμε ένα συλλογικό, και όσο το δυνατόν ολιστικό, επιστημονικό πόνημα που ακολουθεί την πανδημία της Covid-19. Αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο μελέτης για άτομα ή/και επαγγελματικούς/επιστημονικούς κλάδους οι οποίοι επιθυμούν να κατανοήσουν εις βάθος τη συλλογική εμπειρία της πανδημίας. Την επιστημονική επιμέλεια έχει αναλάβει ο ψυχολόγος και ερευνητής στην Ψυχολογία της Υγείας και τη Συμπεριφορική Επιστήμη, Δρ. Ευάγγελος Κατσαμπούρης, παλαιότερος συνεργάτης μας.»
Ευάγγελος Κατσαμπούρης, Αλεξάνδρα Ελισσάβετ Μπάκου, Ασημένια Παπουλίδη, Παναγιώτα Γκουτζάνη, Κωνσταντίνος Δουλγέρης, Αγγελική Νικολοπούλου, Χρήστος Παναρίτης, Ελίνα Καρδαρά
Η πανδημία της Covid-19, που πιθανόν δεν έχει ακόμα ξεπεραστεί πολυεπίπεδα και σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της στις μνήμες και τις εμπειρίες μας. Οι επιπτώσεις της στη σωματική και την ψυχική υγεία των ανθρώπων ήταν και είναι πολλαπλές, τόσο σε ψυχολογικό, κοινωνικό και υγειονομικό επίπεδο, όσο και σε οικονομικό και πολιτικό.
Ωστόσο, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, αυτή η νέα εμπειρία στάθηκε αφορμή για μία ομάδα ερευνητών και εκπαιδευόμενων θεραπευτών στην Ψυχολογία να γνωριστούν, να δημιουργήσουν και εν τέλει να δημοσιεύσουν ένα συλλογικό επιστημονικά συγγραφικό έργο. Αυτό το συλλογικό πόνημα, «Το Ψυχολογικό Αποτύπωμα της Πανδημίας» (2022, Εκδόσεις Σμίλη), έχει ως σκοπό την περιγραφική βιβλιογραφική ανασκόπηση δημοσιευμένων επιστημονικών άρθρων και ερευνητικών δεδομένων αναφορικά με κάποιες από τις ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού σε παγκόσμιο επίπεδο.
«Επιχειρήσαμε να παραθέσουμε ολιστικά και να συζητήσουμε κριτικά τα ερευνητικά δεδομένα αναφορικά με την εμπειρία της πανδημίας σε ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο για διάφορες πληθυσμιακές ομάδες, με ή χωρίς προστατευμένα χαρακτηριστικά.»
Οι πέντε κύριες θεματικές, οι οποίες παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν κριτικά μέσα σε αυτό το συλλογικό σύγγραμμα, ήταν οι εξής:
1. Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων (Δρ. Α. Παπουλίδη). Η πανδημία είχε σοβαρό αντίκτυπο στην ανάπτυξη και την ψυχική υγεία των παιδιών, των εφήβων και της οικογένειας, καθώς και στην καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής τους λόγω της τηλεκπαίδευσης και της τηλεργασίας.
«Εκτός από τις αδιαμφισβήτητες τραγικές επιπτώσεις στη σωματική υγεία των ανθρώπων και τη θνησιμότητα που προκαλούν, οι πανδημίες έχουν πολύ σοβαρό αντίκτυπο και στην ψυχική υγεία των ατόμων, και ειδικότερα σε μία από τις πιο ευάλωτες ομάδες, αυτήν των παιδιών και των εφήβων. … Η πανδημία Covid-19 έχει, αναμφισβήτητα, επηρεάσει τη ζωή όλων των ανθρώπων, πολλώ δε μάλλον των παιδιών και των εφήβων, οι οποίοι, καθώς βρίσκονται σε μία κρίσιμη περίοδο της ανάπτυξής τους, είναι πιο ευάλωτοι στις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας και χρειάζονται επιπρόσθετη φροντίδα, ώστε να διασφαλιστούν η διατήρηση και η προαγωγή της ψυχικής υγείας τους.»
2. Πορίσματα όσον αφορά το άγχος, το στρες, την κατάθλιψη και τον αυτοτραυματισμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας (Π. Γκουτζάνη & Κ. Δουλγέρης). Η κοινωνική αποστασιοποίηση και ο εγκλεισμός επέφεραν το έντονο βίωμα αρνητικών συναισθημάτων και ψυχικών δυσκολιών (π.χ. άγχος/στρες, κατάθλιψη, μοναξιά, φόβο, αβεβαιότητα, πένθος) τόσο στα παιδιά, τους ενήλικες και τους ηλικιωμένους, όσο και στους επαγγελματίες υγείας της πρώτης γραμμής (βλ. θεματική 4η παρακάτω).
«Παρόλο που έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη σωματική υγεία και τη διασφάλισή της από την Covid-19, δεν έχει δοθεί ανάλογη έμφαση στην ψυχική υγεία, η οποία επίσης έχει πληγεί σε σημαντικό βαθμό. … Στην περίπτωση της πανδημίας Covid-19, το βάρος δόθηκε και δίνεται σχεδόν αποκλειστικά στις επιπτώσεις που έχει η νόσος αυτή σε σωματικό επίπεδο, και δικαίως. Ωστόσο, με τον τρόπο αυτόν παραγκωνίζονται οι συνέπειες που έχει μία πανδημία, και πόσω δε μάλλον η συγκεκριμένη, στην ψυχική υγεία των πληθυσμών.»
3. Ζητήματα σχετικά με τη χρήση των ουσιών κατά την περίοδο της πανδημίας, και συζήτηση αναφορικά με τις προβλέψεις, μεταβολές, ερμηνείες και την προσαρμογή των θεραπευτικών παρεμβάσεων (Δρ. Α.Ε. Μπάκου & Α. Νικολοπούλου). Ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον παρουσίασαν οι μελέτες όσον αφορά τη χρήση των ουσιών κατά την περίοδο της πανδημίας, και το ρόλο του αρνητικού συναισθήματος και της αρνητικής ενίσχυσης στην εξάρτηση και τη χρήση.
«Το έντονο βίωμα αρνητικών συναισθημάτων, όπως η θλίψη, η απώλεια, ο φόβος, το στρες, η ανησυχία και η μοναξιά, σε συνδυασμό με τη δυσκολία πρόσβασης σε προσαρμοστικές μορφές διαχείρισής τους –με δεδομένα τα προϋπάρχοντα ψυχολογικά μοντέλα χρήσης και υποτροπής–, διαμορφώνουν ένα ανησυχητικό υπέδαφος συγκεκριμένα για τις διαταραχές εξάρτησης. Χρειάζεται να γίνει ειδική αναφορά στους ανθρώπους που κάνουν χρήση ουσιών και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν (και αντιμετωπίζουν) κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, καθώς υπάρχουν διαθεματικές διαστάσεις –τις οποίες οφείλει να λάβει κανείς υπόψη– που θέτουν πολύ σοβαρά εμπόδια για την αναζήτηση και την έγκαιρη λήψη βοήθειας και φροντίδας. … Καθώς βρισκόμαστε ακόμη στη σκιά της πανδημίας, δεν είναι εύκολο να αντιληφθούμε την έκταση και το μέγεθος των επιπτώσεων σε ψυχολογικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Ακόμη δε περισσότερο σε ευάλωτους πληθυσμούς, όπως τα άτομα με εξαρτήσεις. Ούτε είναι εύκολο να φωτογραφίσουμε το τοπίο –ένα τοπίο διαρκώς μεταβαλλόμενο– στις σελίδες ενός βιβλίου.»
4. Οι ψυχικές συνέπειες στους επαγγελματίες υγείας της πρώτης γραμμής κατά τη διάρκεια της πανδημίας (Χ. Παναρίτης & Δρ. Ε. Καρδαρά). Αρκετές ερευνητικές μελέτες ασχολήθηκαν με τις ψυχικές επιπτώσεις ενός πολύ συγκεκριμένου πληθυσμού, αυτόν του υγειονομικού και νοσοκομειακού προσωπικού της πρώτης γραμμής και άλλων ειδικοτήτων.
«Ο λόγος, για τις ψυχικές ασθένειες και παθήσεις. Τόσο ο γενικός πληθυσμός όσο και ειδικοί πληθυσμοί, όπως το νοσοκομειακό προσωπικό, εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά ψυχολογικών διαταραχών κατά την περίοδο της πανδημίας … Οι επαγγελματίες υγείας της πρώτης γραμμής ηρωποιήθηκαν συλλογικά και παγκόσμια, χειροκροτήθηκαν σε «κοινωνικά αποκλεισμένα» μπαλκόνια και επωμίστηκαν συλλογικές φαντασιώσεις σωτηρίας, μετά από μία μακρά περίοδο αποδόμησης και αμφισβήτησης του δημόσιου συστήματος υγείας, το οποίο, παρά την έλλειψη υποδομών, απέδειξε ότι «ο άνθρωπος είναι η απάντηση, όποια κι αν είναι η ερώτηση», όπως έγραφε και ο Αντρέ Μπρετόν»
5. Η σημασία της χάραξης δημόσιων πολιτικών ψυχολογικού και υγειονομικού σχεδιασμού με στόχο τη διαχείριση των ψυχολογικών επιπτώσεων της πανδημίας (Δρ. Ε. Κατσαμπούρης & Δρ. Α.Ε. Μπάκου). Η πανδημία του κορωνοϊού, ως «συλλογικό τραύμα», ανέδειξε για ακόμη μία φορά την επιτακτική ανάγκη για χάραξη δημόσιων πολιτικών ψυχικής υγείας σχετικά με τη διαχείριση του ψυχολογικού αποτυπώματος αυτής, την αντιμετώπιση της «πανδημίας των ανισοτήτων», και το σχεδιασμό και την εφαρμογή παρεμβάσεων σε μελλοντικές ανθρωπιστικές κρίσεις.
«Η χάραξη, ή μη, των δημόσιων πολιτικών από το πολιτικό σύστημα εννοιολογικά εκλαμβάνεται ως ένα δυναμικό, περίπλοκο και διαδραστικό σύνολο αξιακών απαντήσεων, από τις προθέσεις μέχρι τα τελικά αποτελέσματα, σε πραγματικά συγκεκριμένα δημόσια προβλήματα μέσω αξιολογημένων εφαρμοσμένων δράσεων, νομοθετικών πράξεων και δικαστικών αποφάσεων»
Οφείλεται να γίνει σαφές και ξεκάθαρο στο αναγνωστικό κοινό ότι οι παραπάνω θεματολογία δεν εξαντλείται μέσα σε αυτά τα κεφάλαια. Προσφέρει, ωστόσο, πρόσφορο έδαφος για περαιτέρω σκέψεις, προβληματισμούς και μελέτη των ψυχολογικών συνεπειών της πανδημίας Cοvid-19, τόσο στο γενικότερο πληθυσμό όσο και σε συγκεκριμένες ομάδες. Βρισκόμαστε ακόμη μέσα στην κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού και είναι πολύ πιθανόν να επακολουθήσει μία μεγαλύτερης έκτασης «πανδημία της ψυχικής υγείας».
«Και οφείλουμε να αναλογιστούμε τη στάση μας και τη δράση μας μέσα σε αυτήν.».