Lost your password?

Άρθρο: Ελίνα Κατσαδούρη,
Ψυχολόγος MSc

Επιμέλεια: Δημήτρης Αλεξόπουλος Τσώρας,
Φιλόλογος

Η πρακτική της ψυχοθεραπείας από απόσταση αυξήθηκε σημαντικά και, μάλλον επιβεβλημένα, στις αρχές του 2020. Κι αυτό καθώς η έλευση της πανδημίας του ιού Covid-19 κατέστησε επιτακτική την ανάγκη περιορισμού της δια ζώσης επαφής μεταξύ των ανθρώπων (Bradbury, 2020; Geller, 2020). Ταυτόχρονα, αναπτύχθηκε μια πρωτόγνωρη ψυχολογική δυσφορία σε παγκόσμιο επίπεδο, που κατέστησε την παροχή ψυχολογικής υποστήριξης ρητή ανάγκη (Simpson, Richardson, Pietrabissa, Castelnuovo, & Reid, 2021). Προηγουμένως, η χρήση της τεχνολογίας στην ψυχοθεραπεία ήταν αμφιλεγόμενη (Vincent, Barnett, Killpack, Sehgal, & Swinden, 2017).

Από τους διάφορους τρόπους παροχής ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης που εφαρμόζονται από απόσταση, οι ψυχοθεραπείες μέσω της χρήσης τηλεδιάσκεψης είναι αυτές που προσομοιάζουν περισσότερο στην «πρόσωπο με πρόσωπο» επαφή, καθώς αυτή η μέθοδος επιτρέπει στους συμμετέχοντες να βλέπουν και να ακούν ο ένας τον άλλον σε πραγματικό χρόνο μέσα από μια οθόνη (Berger, 2017). Η επικοινωνία μέσω τηλεδιάσκεψης επιτρέπει μια πιο άμεση αλληλεπίδραση και μέσα από αυτήν τη «ζωντανή» παρουσία ευνοείται η σύλληψη σημαντικών στοιχείων της αλληλεπίδρασης, όπως για παράδειγμα οι παύσεις και οι καθυστερήσεις του λόγου (Cipolletta, Frassoni, & Faccio, 2018).

Τα διευκολυντικά χαρακτηριστικά του ψηφιακού περιβάλλοντος μπορούν να αξιοποιηθούν στη θεραπευτική διαδικασία με νέους τρόπους (Schwartzman & Boswell, 2020), τους οποίους μένει να προσκαλέσουμε, να εντοπίσουμε και να εξερευνήσουμε. Πολλά είναι τα εντοπιζόμενα θετικά στοιχεία της διαδικτυακής ψυχοθεραπείας, όπως σημειώνονται στην πρόσφατη διεθνή βιβλιογραφία. Ειδικότερα, η εφαρμογή της ψυχοθεραπείας μέσω τεχνολογικών μέσων φαίνεται να συμβάλλει καθοριστικά στη διευκόλυνση της πρόσβασης στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε παραδοσιακά αποκλεισμένες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, οι άνθρωποι που ανήκουν σε φυλετικές ή εθνικές μειονότητες, οι άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα, οι άνθρωποι που δεν διαθέτουν ασφάλιση, οι άνθρωποι με σωματικές αναπηρίες και οι κάτοικοι απομακρυσμένων περιοχών (Schwartzman & Boswell, 2020). Επιπλέον, η τηλεψυχοθεραπεία φαίνεται να ταιριάζει με τις ανάγκες των ανθρώπων που ανήκουν σε νεότερες γενιές και που η τεχνολογία τους συνοδεύει ως αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας και της διαπροσωπικής επαφής (Simpson et al., 2021). Σε γενικές γραμμές, η έρευνα έχει επισημάνει και άλλα μοναδικά οφέλη της ψυχοθεραπείας από απόσταση, όπως η αυξημένη ευελιξία, η αποφυγή του στίγματος, η υψηλότερη αυτο-αποκάλυψη, η ενεργή συμμετοχή των θεραπευόμενων και τα οικονομικά πλεονεκτήματα (Stoll, Müller, & Trachsel, 2020).

Ένας παράγοντας που έχει φανεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικτυακή επικοινωνία είναι το φαινόμενο της «άρσης των αναστολών» (Suler, 2004). Συγκεκριμένα, ο Suler (2004) υποστηρίζει ότι όταν απουσιάζει η «πρόσωπο με πρόσωπο» επαφή, επικρατούν υψηλότερα επίπεδα ανοιχτότητας, χαλαρής συμπεριφοράς και λιγότερο αίσθημα ντροπής. Έρευνα σχετική με το κλίμα εμπιστοσύνης στη διαδικτυακή ψυχοθεραπεία, φάνηκε να συνδέει την ύπαρξη εμπιστοσύνης με την άρση των αναστολών, την αίσθηση ασφάλειας και την αίσθηση μιας περισσότερο ουδέτερης δυναμικής μεταξύ ψυχοθεραπευτή και θεραπευόμενου (Fletcher-Tomenius & Vossler, 2009). Η ψυχοθεραπεία μέσω τηλεδιάσκεψης παρέχει ποικίλες ευκαιρίες για έκφραση, σύνδεση, οικειότητα και συνεργασία (Simpson et al., 2021).

Παρόμοια, οι Reynolds, Stiles, Bailer και Hughes (2013) εισήγαγαν την «υπόθεση της διαδικτυακής ηρεμίας», ισχυριζόμενοι ότι πολλοί ψυχοθεραπευτές και θεραπευόμενοι βιώνουν το διαδικτυακό περιβάλλον ως πιο άνετο και λιγότερο απειλητικό, βασιζόμενοι σε ερευνητικά στοιχεία που δείχνουν ότι τα άτομα βιώνουν χαμηλότερα επίπεδα ψυχοκινητικής διέγερσης στη διαδικτυακή ψυχοθεραπεία. Σύμφωνα και με τους Lewis, Coursol, & Wahl (2004) η αίσθηση ιδιοκτησίας του χώρου που γίνεται η συνεδρία, μπορεί να ενδυναμώσει την αίσθηση υπευθυνότητας και ασφάλειας του θεραπευόμενου και μπορεί έτσι να τον διευκολύνει να ανοιχτεί περισσότερο. Η ασφάλεια που βιώνεται σε αυτό το πλαίσιο, μπορεί να κάνει την ψυχοθεραπεία μέσω διαδικτύου μια λιγότερο απειλητική επιλογή, ειδικά για άτομα με διαταραχές αγχώδους προφίλ, όπως η κοινωνική φοβία, η αγοραφοβία, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και άλλες ομάδες, καθώς και για άτομα με διαταραχές αυτιστικού φάσματος (Reynolds et al., 2013).

Την ίδια στιγμή, καταγράφονται και ορισμένες προκλήσεις στην εφαρμογή της ψυχοθεραπείας από απόσταση. Πιο συγκεκριμένα, αυτές αφορούν την επισφαλή διαφύλαξη του απορρήτου, την ανάγκη για ειδική εκπαίδευση του ψυχοθεραπευτή, τις δυσκολίες στην επικοινωνία που οφείλονται στην τεχνολογία, τα ερευνητικά κενά, τη δυσκολία παρέμβασης σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης και την αποξένωση του θεραπευτικού περιβάλλοντος (Stoll et al., 2020). Ακόμα, υποστηρίζεται ότι η διαδικτυακή ψυχοθεραπεία είναι λιγότερο κατάλληλη για ασθενείς με τραύμα, ψυχωτικά συμπτώματα, σοβαρό άγχος, ευαλωτότητα σε κρίση, καθώς και σε εκείνους που δεν διαθέτουν τις απαραίτητες ψηφιακές δεξιότητες ή ένα οικιακό περιβάλλον που να διασφαλίζει το απόρρητο της διαδικασίας. Επίσης, οι συνεδρίες με οικογένειες, παιδιά, ομάδες και ασθενείς με γνωστικές διαταραχές φαίνεται να αξιολογούνται ως πιο δύσκολες (Feijt et al., 2020).

Τα ερευνητικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι η εμπειρία των θεραπευόμενων από την διαδικτυακή ψυχοθεραπεία έχει γενικά θετικό πρόσημο (Aafjes-van Doorn, Békés, & Prout, 2020). Σχετική έρευνα για την εμπειρία ζευγαριών αναφορικά με την ψυχοθεραπεία μέσω τηλεδιάσκεψης, αναφέρει πως, αν και αρχικά οι θεραπευόμενοι ήταν διστακτικοί για την αποτελεσματικότητά της, τελικά, η απόσταση που δημιουργεί η επαφή μέσω της οθόνης ευνόησε την αίσθηση μεγαλύτερου ελέγχου, άνεσης και βαθύτερης σύνδεσης με τον ψυχοθεραπευτή τους (Kysely et al., 2020).

Το βίωμα των ψυχοθεραπευτών σε σχέση με τη εφαρμογή της τηλεψυχοθεραπείας είναι εξίσου σημαντικό, αν λάβουμε υπόψη ότι η αυτό-φροντίδα του ψυχοθεραπευτή αποτελεί επαγγελματική και ηθική επιταγή (Thériault, Gazzola, Isenor, & Pascal, 2015) και σημαντικό συστατικό στοιχείο της ψυχοθεραπείας (Baldwin, 2000). Οι αντιδράσεις των ψυχοθεραπευτών έναντι της διαδικτυακής ψυχοθεραπείας φαίνεται να είναι μικτές. Από τη μια φαίνεται ότι όταν οι ψυχοθεραπευτες χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για ψυχοθεραπεία, περιγράφουν μια συνολικά θετική εμπειρία (Schwartzman & Boswell, 2020). Μάλιστα, η θεραπευτική υποστήριξη που προσφέρθηκε από απόσταση κατά τη διάρκεια της πανδημίας συνέβαλε στην αύξηση της θετικής στάσης τους απέναντι στη διαδικτυακή ψυχοθεραπεία και συμμαχία (Aafjes-van Doorn et al., 2020). Από την άλλη, παρά τη θετική εμπειρία που περιγράφουν σε σχέση με τη δημιουργία θεραπευτικής συμμαχίας στη διαδικτυακή ψυχοθεραπεία, οι περισσότεροι αναφέρουν την προτίμηση της δια ζώσης αλληλεπίδρασης με τους θεραπευόμενούς τους, χωρίς να τεκμηριώνεται άλλως (Kubler, 2020).

Κάτι που φαίνεται να αναφέρουν οι ψυχοθεραπευτές ως βοηθητικό παράγοντα στην ψυχοθεραπεία μέσω τηλεδιάσκεψης, είναι η δυνατότητα να βλέπουν το περιβάλλον των θεραπευόμενων τους και τη συμπεριφορά τους εκτός της αίθουσας της ψυχοθεραπείας, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε νέες πληροφορίες πολύτιμες για την ψυχοθεραπεία (Feijt et al., 2020). Οι ψυχοθεραπευτές με περισσότερη εμπειρία διαδικτυακής ψυχοθεραπείας, χαμηλότερα επίπεδα αυτο-αμφιβολίας και άγχους και όσοι βίωσαν μια ισχυρή διαδικτυακή πραγματική σχέση ή πίστευαν ότι οι θεραπευόμενοι τους το βίωσαν θετικά, τείνουν να δέχονται περισσότερο την ψυχοθεραπεία μέσω τηλεδιάσκεψης (Aafjes-van Doorn et al., 2020).

Όσον αφορά τις προκλήσεις που συναντούν οι ψυχοθεραπευτές στην ψυχοθεραπεία μέσω τηλεδιάσκεψης, πολλοί αναφέρουν ότι βρίσκουν τις συνεδρίες τηλεδιάσκεψης πιο απαιτητικές και κουραστικές από τις δια ζώσης (Feijt et al., 2020). Άλλες, συχνά αναφερόμενες, δυσκολίες από τους ψυχοθεραπευτές για τη διαδικτυακή ψυχοθεραπεία αφορούν τη δυσκολία των θεραπευόμενων να βρουν τον κατάλληλο χώρο για τη συνεδρία, τον κίνδυνο να αποσπάται ο θεραπευόμενος ή ο ψυχοθεραπευτής και γενικότερα τη φύση της αλληλεπίδρασης θεραπευόμενου-ψυχοθεραπευτή (Aafjes-van Doorn et al., 2020).

Περαιτέρω, ερευνητικά ευρήματα δείχνουν ότι μία συχνά αναφερόμενη πρόκληση από τους ψυχοθεραπευτές σε σχέση με την ψυχοθεραπεία από απόσταση αφορά την έλλειψη πληροφοριών από τα μη λεκτικά σήματα επικοινωνίας, όπως είναι η στάση, οι κινήσεις χεριών, αλλά και η μυρωδιά (Feijt et al., 2020). Αν και γενικά έχει εκφραστεί η ανησυχία ότι η απουσία δια ζώσης αλληλεπιδράσεων και μη λεκτικών σημάτων θα μπορούσε να υπονομεύσει την επικοινωνία κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας και, συνεπώς, τη θεραπευτική συμμαχία (Lee, Kumar, & Leung, 2017), ψυχοθεραπευτές με μεγάλη εμπειρία στην τηλεψυχοθεραπεία δεν αναφέρουν δυσκολίες στην κατανόηση των θεραπευόμενων τους, γεγονός που ίσως δηλώνει ότι η εμπειρία συμβάλλει θετικά στην επιτυχημένη επικοινωνία (MacMullin et al., 2020).

Παρακάτω, παραθέτουμε συνοπτικά τις οδηγίες που μοιράζεται και προτείνει η Gillian Isaacs Russell (2019) σχετικά με τις διαδικτυακές συνεδρίες. Τις οδηγίες αυτές κοινοποιεί η ίδια στους θεραπευόμενούς της, με σκοπό να θέσει το θεραπευτικό πλαίσιο και να διευκολύνει την ομαλή μετάβαση στο διαδικτυακό περιβάλλον.

  1. Το πιο σημαντικό είναι να υπάρχει ιδιωτικότητα. Κάντε ό,τι είναι δυνατό για να βεβαιωθείτε ότι βρίσκεστε σε ιδιωτικό χώρο, όπου είναι απίθανο να σας ακούσουν ή να σας διακόψουν. Ίσως χρειαστεί να ζητήσετε από τους άλλους στο χώρο σας να σεβαστούν το απόρρητό σας, κάνοντας πράγματα όπως να ενεργοποιήσουν την ψυχαγωγία σε ένα άλλο δωμάτιο ή να ακούν κάτι στα ακουστικά τους.
  2. Προσπαθήστε να είστε άνετα, αλλά όχι πολύ άνετα. Εάν μπορείτε, καθίστε σε μια ωραία, άνετη καρέκλα. Ένας χώρος εργασίας, αν έχετε, είναι το καλύτερο. Αποφύγετε να ξαπλώνετε στο κρεβάτι, καθώς και να κάθεστε στο πάτωμα ή να περπατάτε. Θα χρειαστεί να τοποθετήσετε τη συσκευή σας κοντά σε ένα τραπέζι ή καρέκλα περίπου εκεί που θα καθόταν ο θεραπευτής σας σε σχέση με εσάς.
  3. Τοποθετήστε ένα κουτί με χαρτομάντιλα δίπλα στο σημείο όπου θα βρίσκεστε. Αν θέλετε, έχετε μαζί σας ένα ποτήρι νερό. Αποφύγετε ένα σνακ ή ένα γεύμα, παρόλο που μπορεί να είστε αρκετά κοντά στην κουζίνα σας. Αφήστε το για είτε πριν είτε μετά τη συνεδρία.
  4. Φροντίστε να είστε ντυμένοι, όπως θα κάνατε αν εμφανιζόσασταν σε μια συνεδρία δια ζώσης.
  5. Απενεργοποιήστε ή θέστε σε αδράνεια όλες τις συσκευές εκτός από αυτήν που χρησιμοποιείτε για την πραγματοποίηση της συνεδρίας. Εάν χρησιμοποιείτε smartphone ή υπολογιστή, κάντε ό,τι καλύτερο μπορείτε για να απενεργοποιήσετε όλες τις ειδοποιήσεις, εάν μπορείτε. Είναι καλύτερο να αφήνετε τα χέρια σας ελεύθερα χρησιμοποιώντας ακουστικά.
  6. Προσπαθήστε να αφήσετε στον εαυτό σας επιπλέον 15 λεπτά πριν και μετά τη συνεδρία για μια βόλτα, είτε βγαίνοντας έξω και κάνοντας κάτι όπως το να περιηγηθείτε στο τετράγωνο (αν αισθάνεστε άνετα) είτε, αν μένετε μέσα, να περιπλανηθείτε στο χώρο σας. Αν δεν υπάρχει τρόπος να κάνετε μια βόλτα, μπορείτε να κάνετε μερικές απλές διατάσεις. Δεν είναι καλή ιδέα να αποχωρήσετε από μια άλλη εξ αποστάσεως συνάντηση ή κλήση και στη συνέχεια να καλέσετε αμέσως για να ξεκινήσετε τη συνεδρία. Θα χρειαστείτε λίγο χρόνο για να προετοιμαστείτε για τη δουλειά που πρόκειται να κάνουμε. Ομοίως, μετά την ολοκλήρωση της συνεδρίας αφιερώστε 15 λεπτά για να κάνετε το ίδιο πράγμα πριν «βουτήξετε» στην επόμενη δραστηριότητα. Αυτό θα δώσει χρόνο για να αφομοιωθεί το περιεχόμενο και το βίωμα της συνεδρίας, πριν μεταβείτε ξανά σε ό,τι έχετε να κάνετε στη συνέχεια.
  7. Η τοποθεσία είναι σημαντική. Προσπαθήστε να συνδέεστε από το ίδιο μέρος κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, αν και αυτό δεν είναι πάντα δυνατό. Εάν είστε περίεργοι για το πού βρίσκεται ο ψυχοθεραπευτής σας, μη διστάσετε να ρωτήσετε. Μπορεί να κάνει το ίδιο για να φανταστεί πού βρίσκεστε κι εσείς.

Επί του παρόντος υπάρχει ισχυρή επιστημονική συζήτηση για την κατανόηση του αντίκτυπου της τεχνολογίας στην ψυχοθεραπευτική πρακτική (Oshni Alvandi, 2019). Και όχι άδικα, καθώς αποτελεί ρητή και άρρητη ηθική επιταγή η προστασία και οριοθέτηση της παροχής του ψυχοθεραπευτικού βιώματος τόσο για τον θεραπευόμενο, αλλά και για τον ψυχοθεραπευτή. Σε κάθε περίπτωση, οι ψυχοθεραπευτές φαίνεται να υποστηρίζουν πως είναι πιο πιθανό να εργαστούν μέσω της τεχνολογίας, όταν εκπαιδεύονται και υποστηρίζονται στον τρόπο χρήσης της, υποδεικνύοντας το απαραίτητο της εκπαίδευσης στις συνθήκες διαδικτυακής θεραπείας (Geller, 2020; Pierce, Perrin, & McDonald, 2020). Αδιαμφισβήτητα, μέσα από την καταγραφή και αποσαφήνιση ορισμένων πτυχών της διαδικτυακής θεραπείας, μπορούμε να κατευθυνθούμε προς μια υψηλότερης ποιότητας παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας στο μέλλον. Τα ευρήματα σχετικών ερευνών και οι προτάσεις επαγγελματιών μπορούν να βοηθήσουν ψυχοθεραπευτές και θεραπευόμενους να αποφασίσουν εάν θα ακολουθήσουν τη διαδικτυακή ψυχοθεραπεία, αλλά και να διαμορφώσουν κατάλληλες δεοντολογικές οδηγίες, παροτρύνοντας την ευόδωση περαιτέρω διαλόγων και ερευνών.

Βιβλιογραφία

Aafjes-van Doorn, K., Békés, V., & Prout, T. A. (2020). Grappling with our therapeutic relationship and professional self-doubt during COVID-19: Will we use video therapy again? Counselling Psychology Quarterly, 1–12. https://doi.org/10.1080/09515070.2020.1773404

Baldwin, M. (2000). Interview with Carl Rogers on the use of the self in therapy. In M. Baldwin (Ed.), The use of self in therapy (2nd. Ed.) (pp.29-38). New York: Haworth Press.

Berger T. (2017). The therapeutic alliance in internet interventions: A narrative review and suggestions for future research. Psychotherapy research: journal of the Society for Psychotherapy Research, 27(5), 511–524. https://doi.org/10.1080/10503307.2015.1119908

Bradbury, K. (2020). Teletherapy tips for clinicians. Psychology Today. Retrieved from https://www.psychologytoday.com/ca/blog/breathing-room/202003/teletherapy-tips-clinicians

Cipolletta, S., Frassoni, E., & Faccio, E. (2018). Construing a therapeutic relationship online: An analysis of videoconference sessions. Clinical Psychologist, 22 (2), 220-229.  https://doi.org/10.1111/cp.12117

Feijt, M., de Kort, Y., Bongers, I., Bierbooms, J., Westerink, J., & IJsselsteijn, W. (2020). Mental Health Care Goes Online: Practitioners’ Experiences of Providing Mental Health Care During the COVID-19 Pandemic. Cyberpsychology, behavior and social networking, 23(12), 860–864. https://doi.org/10.1089/cyber.2020.0370

Fletcher-Tomenius, L., & Vossler, A. (2009). Trust in online therapeutic relationships: The therapist’s experience. Counselling Psychology Review, 24(2), 24-34.

Geller, S. M. (2020) Cultivating online therapeutic presence: strengthening therapeutic relationships in teletherapy sessions. Counselling Psychology Quarterly. https://doi.org/10.1080/09515070.2020.1787348

Kubler, J. R. (2020). Therapists’ Perceptions of Client Outcomes and Therapeutic Alliance in Online Counselling. Australian Counselling Research Journal, 14(1), 20-28.

Kysely, A., Bishop, B., Kane, R., Cheng, M., De Palma, M., & Rooney, R. (2020). Expectations and Experiences of Couples Receiving Therapy Through Videoconferencing: A Qualitative Study. Frontiers in psychology, 10, 2992. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02992

Lee, M., Kumar, R., & Leung, R. (2017). The doctor is online: An introduction to text-based telepsychiatry. UBC Medical Journal, 8, 33–35.

Lewis, J., Coursol, D., & Wahl, K. H. (2004). Researching the Cybercounseling Process: A Study of the Client and Counselor Experience. Greensboro, NC: ERIC Counseling and Student Services Clearinghouse.

MacMullin, K., Jerry, P., & Cook, K. (2020). Psychotherapist experiences with telepsychotherapy: Pre COVID-19 lessons for a post COVID-19 world. Journal of Psychotherapy Integration, 30(2), 248–264. https://doi.org/10.1037/int0000213

Oshni Alvandi, A. (2019). Cybertherapogy: A conceptual architecting of presence for counselling via technology. International Journal of Psychology and Educational Studies, 6(1), 30–45.

Pierce, B. S., Perrin, P. B., & McDonald, S. D. (2020). Demographic, organizational, and clinical practice predictors of U.S. psychologists’ use of telepsychology. Professional Psychology, Research and Practice, 51 (2), 184–193.

Reynolds, D., Stiles, W., Bailer, A., & Hughes, M. (2013). Impact of exchanges and client–therapist alliance in online-text psychotherapy. Cyberpsychology. Behavior and Social Networking, 16(5), 370–377. https://doi.org/10.1089/cyber.2012.0195

Russell, G. I. & Essig, T. (2019). Bodies and screen relations: moving treatment from wishful thinking to informed decision-making. In Govrin, A., & Mills, J. (eds.) Innovations in Psychoanalysis: Originality, Development, Progress. Routledge, London.

Schwartzman, C. M., & Boswell, J. F. (2020). A narrative review of alliance formation and outcome in text-based telepsychotherapy. Practice Innovations, 5 (2), 128–142. https://doi.org/10.1037/pri0000120

Simpson, S., Richardson, L., Pietrabissa, G., Castelnuovo, G., & Reid, C. (2021). Videotherapy and therapeutic alliance in the age of COVID-19. Clinical psychology & psychotherapy, 28 (2), 409–421. https://doi.org/10.1002/cpp.2521

Stoll, J., Müller, J. A., & Trachsel, M. (2020). Ethical issues in online psychotherapy: A narrative review. Frontiers in Psychiatry, 10, Article 993. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.00993

Suler, J. (2004). The online disinhibition effect. Cyberpsychol Behav, 7 (3), 321–6.

Thériault, A., Gazzola, N., Isenor, J., & Pascal, L. (2015). Imparting Self-Care Practices to Therapists: What the Experts Recommend. Canadian Journal of Counselling and Psychotherapy, 49 (4). Retrieved from https://cjc-rcc.ucalgary.ca/article/view/61031

Vincent, C., Barnett, M., Killpack, L., Sehgal, A., & Swinden, P. (2017). Advancing telecommunication technology and its impact on psychotherapy in private practice. British Journal of Psychotherapy, 33, 63–76. http://dx.doi.org/10.1111/bjp.12267