Πάνος ΡοκίδηςΆρθρο: Πάνος Ροκίδης
Ψυχοθεραπευτής
Επιμέλεια: Στέλλα Πυρένη
Φιλόλογος
Έχω μάθει να είμαι ευγενική και συμπονετική με ό,τι έρθει… Έχω μάθει ότι κάτι έρχεται ως πόνος όταν προσπαθώ να το αγνοήσω. Έχω μάθει πως αν μπορώ να του δώσω να καταλάβει ότι το ακούω και ότι θέλω να είναι εκεί, αν μπορώ να του πω ότι μπορεί να είναι εκεί ακριβώς όπως είναι και για το υπόλοιπο της ζωής του, αν θέλει (και φυσικά να το εννοώ)… αν πραγματικά ακούσω αυτό που θέλει να ακουστεί, τότε είναι που αυτό αλλάζει και μετακινείται κι εγώ δεν είμαι άλλο η ίδια.
Barbara McGavin
Το παρακάτω άρθρο ασχολείται με το Inner Relationship Focusing, μια εξέλιξη του γνωστού Focusing, και τον τρόπο εφαρμογής του από την Barbara McGavin, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον αυτοκτονικό ιδεασμό της. Η πρακτική της είναι συγκεκριμένη, κατανοητή και συγκινητικά συμπεριληπτική. Ευχή να αποτελέσει έμπνευση και να βοηθήσει ανθρώπους που κατακλύζονται από έντονες αυτοκτονικές ιδέες.
Το Inner Relationship Focusing (IRF) είναι μια διαδικασία αυτεπίγνωσης και συναισθηματικής θεραπείας. Αναπτύχθηκε από τις Ann Weiser Cornell και Barbara McGavin. Πρόκειται για μια διεργασία που δίνει έμφαση στην καλλιέργεια μιας σχέσης με κάθε πλευρά του εαυτού μας, με οποιοδήποτε συναίσθημα ή σκέψη. Η ενσυναίσθηση, η συμπόνια, η περιέργεια μαζί με μια διακριτική ευγένεια και η μη επικριτική διάθεση είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να ευδοκιμήσει η σχέση (Cornell, 2023). Η Barbara και η Ann μας προτρέπουν να αντιμετωπίσουμε την κάθε εσωτερική μας εμπειρία ως έναν φιλικό πρόσωπο που έχει ανάγκη να το ακούσουμε και να το καταλάβουμε. Δε χρειάζεται να κάνουμε κάτι ιδιαίτερο, για να το βοηθήσουμε. Η παρουσία μας είναι αρκετή (Cornell, 2005).
Στο Focusing το σώμα κατέχει κεντρική θέση. Δίνεται προσοχή και εξερευνάται η «βιωμένη αίσθηση», η αίσθηση δηλαδή που δημιουργείται μέσα στο σώμα του εστιαζόμενου. Ο Eugene Gendlin, πατέρας και θεμελιωτής του Focusing, ήταν ο πρώτος που κατέδειξε και ονόμασε τη βιωμένη αίσθηση (Gendlin, 1982).
Η διαδικασία του Focusing θα μπορούσε, με συντομία, να περιγραφεί ως εξής: Φέρνουμε την επίγνωση στο σώμα. Πρώτα στις εξωτερικές περιοχές (πόδια, χέρια, πλάτη, κορμός, πρόσωπο). Αισθανόμαστε τα σημεία επαφής του σώματος με το κάθισμα και αφηνόμαστε στο στήριγμα που μας προσφέρει. Έπειτα, η προσοχή στρέφεται στην εσωτερική περιοχή του κορμού (λαιμός, στήθος, κοιλιά). Θυμόμαστε το θέμα που μας απασχολεί και προσκαλούμε το σώμα να μας δώσει σημάδια σε ποιο σημείο αισθάνεται κάτι και πώς είναι αυτό το κάτι, αν θα μπορούσαμε να το περιγράψουμε. Σε αυτό το σημείο, συχνά, εμφανίζονται τα κομμάτια του εαυτού, τα οποία η Barbara και η Ann μας προτείνουν να αντιμετωπίσουμε με συμπόνια και φιλική περιέργεια.
Απλά δίνοντας στα κομμάτια τον χώρο να είναι όπως θέλουν να είναι και να επικοινωνήσουν μαζί μας, με το είδος επαφής που τα ίδια επιθυμούν, με μια ριζική αποδοχή προς τα πάντα όπως προκύπτουν, η δυσκολία αντέχεται και ο ψυχικός πόνος γίνεται τόσο υποφερτός που, πολλές φορές, σχεδόν εξαφανίζεται (Σε προσωπική επικοινωνία, η Barbara McGavin έκανε μια διόρθωση λέγοντας ότι δε θεωρεί ότι ο ψυχικός πόνος εξαφανίζεται. Πολλές φορές μετακινείται ή μαλακώνει. Κάποιες φορές μεταμορφώνεται δραματικά).
Για όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για το IRF, στον παρακάτω σύνδεσμο θα βρείτε μια σύντομη παρουσίαση της προσέγγισης, με τις βασικές έννοιες της θεωρίας της: INNER RELATIONSHIP FOCUSING – Α’ Μέρος.
Σημείωση: Στο κείμενο προτιμήθηκε η αγγλική ονομασία Inner Relationship Focusing (IRF). Στα ελληνικά ο όρος Focusing αποδίδεται ως «Διαδικασία Εστίασης». Το IRF, αν το μεταφράζαμε πλήρως στα ελληνικά, θα το ονομάζαμε ως «Διαδικασία Εστίασης Εσωτερικής Σχέσης». Ευχαριστώ θερμά την Αγάθη Λακιώτη για τη βοήθεια στην ορθή μετάφραση του Inner Relationship Focusing στα ελληνικά.
Η Barbara McGavin στο παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο, με έναν αφοπλιστικά συγκινητικό τρόπο, με μια μοναδικά γενναία ευαισθησία, μοιράζεται μαζί μας την ιστορία της και τη σχέση που ανέπτυξε με το κομμάτι του εαυτού της που την παρότρυνε, από τα παιδικά της χρόνια, να δώσει τέρμα στη ζωή της, καθώς επίσης και την ισότιμη σχέση που καλλιέργησε με το κομμάτι εκείνο που ήθελε να ζήσει. Έχοντας δοκιμάσει όλες τις θεραπείες, όλες τις προσεγγίσεις, τελικά ήταν το IRF που της έδωσε την ευκαιρία να δώσει χώρο και να αγκαλιάσει όλες τις πλευρές της, να αποδεχτεί και να αγαπήσει τον διευρυμένο εαυτό της, βρίσκοντας την ειρήνη μέσα της έπειτα από δεκαετίες εσωτερικών συγκρούσεων και ενδότερου πολεμικού περιβάλλοντος. Περιγράφει ειλικρινά και γλαφυρά το βίωμά της, με τρόπο που εντυπωσιάζει, εμπνέει και ανασταίνει την ελπίδα.
Η πρώτη φορά που θυμάμαι ότι ήθελα να πεθάνω ήταν όταν ήμουν έξι. Κι ενώ όλες μου οι προσπάθειες ήταν καταδικασμένες στην αποτυχία –να κρατάει κανείς την αναπνοή του ή να προσπαθεί να προκαλέσει ασφυξία με ένα μαξιλάρι είναι μέθοδοι που δε λειτουργούν και τόσο καλά, ίσως και να δείχνουν ότι δε γίνονται και με μεγάλη αποφασιστικότητα (δόξα τω Θεώ, ευτυχώς)– βαθιά μέσα στις απόπειρες ήταν η αίσθηση ότι δεν υπήρχε καμιά ελπίδα για αληθινή αγάπη ή επαφή ή κατανόηση από τους γονείς μου. Υπήρχε η βαθιά αίσθηση ότι δεν ήμουν, ούτε θα μπορούσα ποτέ να είμαι καλά. Και ήθελα να πεθάνω –αυτό έμοιαζε να είναι η μοναδική ελπίδα για να γλυτώσω από κάτι που ήταν αβάσταχτο και που έμοιαζε πως θα συνεχιζόταν για πάντα.
Για να επιβιώσω, σταμάτησα να προσπαθώ να είμαι ο αληθινός μου εαυτός και λειτουργούσα όλο και περισσότερο με τον τρόπο που οι άλλοι ήθελαν να είμαι. Απομακρύνθηκα, φύλαξα την καρδιά μου κλειδωμένη, χωρίς πρόσβαση στον αληθινό εαυτό μου. Μέσα στη διάρκεια των χρόνων που ακολούθησαν, υπήρξε ανάπαυλα από τα συναισθήματα εκείνης της απελπισμένης απόγνωσης. Η ενασχόλησή μου με διάφορες δραστηριότητες με αποσπούσαν και, αυτές καθ’ εαυτές, μου ήταν ακόμα και ευχάριστες. Αλλά μπορώ τώρα να νιώσω πως δεν ήμουν ποτέ απόλυτα συνδεδεμένη με αυτά που έκανα, είτε ήταν το ποδήλατο είτε η ζωγραφική, το διάβασμα, το τραγούδι ή το πιάνο. Υπήρχε πάντα ένα χάσμα ανάμεσα στον πραγματικό εαυτό μου –το αισθανόμουν σα μια σωματική αποσύνδεση στον αφαλό μου– και σ’ εμένα που απολάμβανα αυτές τις δραστηριότητες. Δεν μπορούσα να πάρω το ρίσκο να εκτεθώ. Με το να αφοσιωθώ ολοκληρωτικά σε κάτι και να το κάνω με την καρδιά μου, διακινδύνευα το ενδεχόμενο να καταστραφεί ο πυρήνας μου. Εκδηλώνοντας τον ενθουσιασμό μου για κάτι, αληθινά φροντίζοντας για κάποιον ή για κάτι, ένιωθα ευάλωτη στο να δεχθώ επίθεση. Και ο πατέρας μου ήταν αυθεντία στην τέχνη του να συνθλίβει μια ιδέα, ένα συναίσθημα ή έναν ενθουσιασμό με ένα μόνο βλέμμα ή ένα απλό υποτιμητικό σχόλιο. Έγινα αυθεντία στην ανάπτυξη της άμυνάς μου: αν δε νοιαζόμουν αληθινά για κάτι, τίποτε από αυτά που έλεγε δε θα μπορούσαν να με αγγίξουν και δε θα μπορούσε να με διαλύσει.
Και η ζωή έγινε γκρίζα. Μου πήρε χρόνια να συνειδητοποιήσω ότι η συναισθηματική κατάρρευση που βίωσα στα 15 χρόνια, βγάζει νόημα. Δεν ήμουν τρελή ή κακιά ή ανεπαρκής. Είχα κάνει τη μοναδική επιλογή που θα μπορούσα να είχα κάνει τότε προκειμένου να επιβιώσω. Μπορώ και τώρα να νιώσω την περιφρόνηση που είχε ο πατέρας μου εκείνο το διάστημα. Κάτι δεν πήγαινε καλά με μένα. Αυτό ένιωθα. Δεν ήμουν εντάξει. Παρόλο που είχα επισκεφτεί έναν παιδοψυχίατρο (έναν καλό άνθρωπο αλλά εντελώς άχρηστο –γράφοντάς το τώρα αυτό βουρκώνω καθώς συνειδητοποιώ ότι ίσως ήταν το πρώτο άτομο για χρόνια που μου επέτρεψε να είμαι εγώ χωρίς να με πιέσει να μιλήσω ή να εξηγήσω τον εαυτό μου ή να είμαι αλλιώς), υπήρχε αυτό το βάρος από τον πατέρα να θέλει να με διορθώσει, να θέλει να είμαι διαφορετική, μια σιωπηρή, επικριτική, περιφρονητική, γεμάτη μίσος πίεση, πίεση, πίεση…
Στα 18 μου πήγα σε έναν άλλο ψυχίατρο. Είχα εφιάλτες, δεν μπορούσα να κοιμηθώ, είχα εκρήξεις οργής, πάνω από μια φορά είχα επιτεθεί στον πατέρα μου και με χαρά θα μπορούσα να τον είχα σκοτώσει. Ακόμα θυμάμαι τον ακραίο θυμό που ένιωσα όταν είπα στον ψυχίατρο ότι η μητέρα μου δεν ήταν χαρούμενη και εκείνος απάντησε: «Δε σκέφτηκες ότι η μητέρα σου είναι χαρούμενη και ότι εσύ είσαι αυτή που είναι δυστυχισμένη;» Χρόνια μετά έμαθα ότι κάποιους μήνες νωρίτερα η μητέρα μου είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει. Ένιωθα ότι κανείς δε με άκουγε. Ακόμα και η κατανόηση που είχα για την πραγματικότητα αμφισβητούνταν. Ένιωθα τόσο φοβισμένη πως τρελαινόμουν και ο ψυχίατρος μου είχε κάνει τον φόβο εντονότερο. Και οι γονείς μου συμπεριφέρονταν σαν να ήμουν άρρωστη, ότι όλο αυτό ήταν δικό μου. Η αίσθηση ότι ήμουν μέσα μου γεμάτη σκατά ήταν τόσο έντονη, η αίσθησή μου ότι θα μπορούσα να τα βγάλω πέρα στη ζωή τόσο αδύναμη. Σκέψεις αυτοκτονίας με περιτριγύριζαν διαρκώς.
Όταν έφτασα στα 21, ήμουν πεπεισμένη ότι ήμουν άχρηστη και πως ποτέ δε θα μπορούσα να καταφέρω τίποτε. Ήμουν αδύναμη, τρελή, ανίκανη, τεμπέλα, η περιφρόνηση μου έπεφτε και λίγη. Τα σκουλήκια είχαν περισσότερη αξία. Γράφτηκα σε ένα σεμινάριο κηπουρικής σε κάποιο τοπικό κολλέγιο. Για να πάω εκεί έπρεπε κάθε πρωί να διασχίζω την πόλη (δυο λεωφορεία και τον υπόγειο). Ήταν μια σιδηροδρομική γέφυρα που περνούσαμε και κάθε φορά φαντασιωνόμουν να πέφτω από εκεί πάνω. Ταξιδεύοντας με τον υπόγειο γινόταν όλο και πιο δύσκολο. Αγκάλιαζα τον τοίχο από τον φόβο. Υπήρχε ένα δυνατό συναίσθημα ότι εάν αφηνόμουν έστω για ένα λεπτό, θα βρισκόμουν κάτω από τις ρόδες του τρένου. Η πάλη ανάμεσα στο κομμάτι που ήθελε να πεθάνει και στο κομμάτι που ήθελε να ζήσει ήταν τόσο έντονη. Και το κομμάτι που ήθελε να πεθάνει γινόταν ολοένα και πιο δυνατό. (Παρόλο που δεν το βίωνα έτσι εκείνο το διάστημα. Ένιωθα απλά ότι ήταν μόνο θέμα ημερών να πηδήξω). Είμαι εντελώς σίγουρη πως αν δεν είχα διαβάσει ένα σημείωμα στον πίνακα ανακοινώσεων του κολλεγίου, δε θα βρισκόμουν εδώ σήμερα. Ήταν για ένα συμβουλευτικό κέντρο που άνοιγε Τρίτη, Τετάρτη και Πέμπτη απόγευμα ανάμεσα στις 2 και στις 4. Ήταν 2.30 το μεσημέρι μιας Τρίτης. Ένας κοντός, σκουρόχρωμος, μουσάτος, χαμογελαστός Εβραίος άντρας παρουσιάστηκε όταν ζήτησα τον Jan Shoicet και το ταξίδι της επιστροφής στον εαυτό μου ξεκίνησε.
Αν και οι αλλαγές που συνέβησαν μέσα από τη θεραπεία που είχα ξεκινήσει τότε ήταν βοηθητικές και οι αυτοκτονικές σκέψεις υποχώρησαν και τα καλά συναισθήματα πως ήμουν ζωντανή μεγάλωναν, η αίσθηση του εαυτού μου πως ήμουν εντάξει στον πυρήνα μου παρέμενε πολύ εύθραυστη.
Μετά τη γέννηση της κόρης μου, με τη σχέση μου με τον σύζυγό μου να είναι βαλτωμένη στα συλλογικά ψυχολογικά απορρίμματά μας, η αυτοκτονία έμοιαζε όλο και πιο πολύ ο μοναδικός τρόπος για να απελευθερωθώ από αυτό που ένιωθα ως αβάσταχτο πόνο, αδιέξοδο που δεν οδηγεί πουθενά.
Ένιωθα απλά ότι δεν ήμουν αρκετά δυνατή για να συνεχίζω να το αντέχω όλο αυτό. Έτσι, αγνόησα το μέλλον και συγκεντρώθηκα στη μια μέρα, στη μια ώρα τη φορά. Και κοιμόμουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Και μετά βρέθηκε ένα μικρό βιβλίο. Το διάβασα και ένα κομμάτι προσευχόταν αυτό που έλεγε να είναι αλήθεια.
Και ολόκληρες εσωτερικές πτυχές μου, μου έλεγαν: «Μην αναπτερώνεις τις ελπίδες σου. Έχεις κάνει τόσες θεραπείες (primal, gestalt, βιοενέργεια, παλμική θεραπεία, ψυχόδραμα, εκπαίδευση στη διεκδικητική συμπεριφορά… τίποτε από αυτά δεν έκανε δουλειά. Όλες οι υπέροχες υποσχέσεις από εκείνο ή το άλλο σύστημα αποδείχτηκαν ρηχές ή λειτουργούσαν τουλάχιστον για τους άλλους, όχι όμως για σένα. Είσαι πολύ κατεστραμμένη για να γίνεις ποτέ καλά. Οπότε μην ελπίζεις ούτε σε αυτό». Καταλαβαίνετε λοιπόν, την ανακούφισή μου όταν κάτι άλλαξε, πραγματικά άλλαξε για πρώτη φορά, όταν έκανα Focusing και βρήκα ότι ένιωθα πιο ανάλαφρη και υπήρχε μια αληθινή κίνηση και ένιωσα περισσότερο ο εαυτός μου.
Και το ένιωθα παντελώς αληθινό –είχε συμβεί και σ’ εμένα! Το Focusing δεν ήταν απλά ένα σύνολο από φρούδες ελπίδες. Ήταν το αυθεντικό. Κι εκεί, ακριβώς εκεί, σχεδόν ευθύς αμέσως υπήρχε μια αίσθηση του εαυτού μου ότι ήμουν εντάξει, όχι τα προβλήματά μου, όχι τα ψυχολογικά σκατά μου.
Ένα πράγμα που με απασχόλησε στα χρόνια που ακολούθησαν ήταν ότι εξακολουθούσαν και υπήρχαν περίοδοι, ακόμα και μέχρι πρόσφατα, όπου το κομμάτι μου που ήθελε να πεθάνει ήταν ακόμα πολύ δυνατό –όπου ήμουν πολύ κοντά στο να βουτήξω εντελώς στο συναίσθημα ότι η ουσιαστική μου ανεπάρκεια ήταν ο λόγος που δεν ήμουν ικανή να λύσω μερικά από τα προβλήματα στη ζωή μου. Αναρωτιόμουν: Δεν είμαι οκ στα αλήθεια; Είναι η διαδικασία του Focusing; Είναι ο τρόπος που εγώ την κάνω; Ίσως, σε κάποιους να είναι ολοφάνερο ότι τα συναισθήματά μου που ήθελαν να πεθάνω είναι άμεσα συνδεδεμένα με το γεγονός ότι βρισκόμουν σε μια εσωτερική επίθεση, αλλά μου πήρε χρόνια για να κάνω αυτήν τη σύνδεση. Για μεγάλο διάστημα, ήμουν αληθινά μπερδεμένη ως προς το πώς να αναγνωρίζω τον κριτή μου, όσο και αν διάβασα πολλά σχετικά άρθρα. Δεν άκουγα λέξεις, ο κριτής μου δε μου μιλούσε.
Έπειτα από πολλά χρόνια Focusing, άρχισα να αντιλαμβάνομαι τα σημάδια όταν δεχόμουν επίθεση. Περισσότερο έμοιαζε σαν να αναγνώριζα τα ίχνη που άφηνε ο κριτής. Κάποια από τα σημάδια είναι: Όταν νιώθω εντελώς χάλια στο κέντρο του σώματος χωρίς προφανή λόγο. Όταν αρχίζω να νιώθω ότι θα πρέπει να κρύβω τα συναισθήματά μου ή να συμπεριφέρομαι διαφορετικά. Όταν νιώθω ντροπή. Οι τρεις πρώτες είναι οι πιο καθαρές και οι πιο σοβαρές ενδείξεις για μένα. Είναι σίγουρο ότι δέχομαι επίθεση. Επίσης: όταν βρίσκω ότι είναι δύσκολο να μαζέψω αρκετή ενέργεια για να ανταπεξέλθω στις καθημερινές υποχρεώσεις της ζωής, όταν νιώθω ότι θέλω να αποσυρθώ από τους άλλους ανθρώπους, όταν νιώθω ότι γίνομαι πολύ επικριτική με τους άλλους, όταν νιώθω ότι το σπίτι μου δεν είναι αρκετά καθαρό, όταν νιώθω ότι δε δίνω στην κόρη μου αρκετή προσοχή, όταν νιώθω ότι δεν κάνω αρκετά, όταν νιώθω ότι απoγοητεύω τους ανθρώπους στο British Focusing Network που, για μια ακόμη φορά, καθυστέρησα να παραδώσω τα κείμενά μου! Όλα αυτά είναι σημάδια που με κάνουν πια να μένω και να ελέγχω τι πάει να ξεκινήσει. Κι ενώ μου ήταν από πάντα ξεκάθαρο ότι το να ταυτίζομαι με τον κριτή ή τα συναισθήματα που φέρνει ο κριτής δεν είναι βοηθητικό, βάζοντάς τα απλά στην άκρη επίσης δεν ήταν καθόλου βοηθητικό. Με έχει κρατήσει κολλημένη στο παρελθόν, επαναλαμβάνοντας ξανά και ξανά τα παλιά μοτίβα, μερικές φορές αγγίζοντας ολέθρια αποτελέσματα. Όταν τα παραμερίζω, χωρίς να τα επεξεργάζομαι και να τα βιώνω αληθινά, βρίσκουν τον δρόμο να επιστρέψουν πίσω και να επανεμφανιστούν αργότερα. Για χρόνια, δεν ήμουν εντελώς βέβαιη τι θα έπρεπε να κάνω για να βγω από αυτό το αδιέξοδο. Δοκίμασα τη διαδικασία των τριών βημάτων της Ann σχετικά με τον κριτή (Ann Wieser Cornell), δοκίμασα τις προτάσεις του Gene (Eugene Gendlin), δοκίμασα να αισθανθώ τι προσπαθούσε να μου κάνει ο κριτής, δοκίμασα τα πάντα. Τίποτε από αυτά δεν έπιανε.
Αυτό που θα πω στη συνέχεια, είναι το πιο σημαντικό απ’ όλα. Τα δυο αυτά είδη της εσωτερικής εμπειρίας, να ταυτίζομαι με τον κριτή ή με τα συναισθήματα που έρχονται όταν μου επιτίθεται, είναι ίσως τα πιο δύσκολα για να μην καταλήξω είτε να αποσυνδεθώ είτε να ταυτιστώ μαζί τους. Ο δρόμος που με κρατάει για να μην καταρρεύσω από την εμπειρία ή για να τρέξω μακριά από αυτήν, είναι ο ίδιος όπως και με οτιδήποτε άλλο: η Σχέση. Όταν μπορώ και χτίζω μια σχέση, μπορώ να μείνω εκεί και να την αισθανθώ άμεσα στο σώμα μου χωρίς να ταυτιστώ. Μου έχει γίνει πολύ ξεκάθαρο πως αν τα κομμάτια μου που με κριτικάρουν και μου επιτίθενται και τα κομμάτια μου που υποφέρουν από αυτήν την επίθεση δεν τα αισθανθώ με τον ίδιον τρόπο όπως καθετί άλλο που προκύπτει, παραμένοντας δηλαδή με το ίδιο είδος σχέσης μαζί τους, τότε δε θα έχουν ποτέ την ευκαιρία να θεραπευτούν.
«Αυτά που κακοποιούνται, πληγώνονται, παραβιάζονται, απορρίπτονται, παρεξηγούνται, κριτικάρονται, θέλουν να πεθάνουν» και «αυτά που έχουν πάνω τους τον φόβο, τα κομμάτια των γονιών μου και του κόσμου που δεν θεραπεύτηκαν, δεν βιώθηκαν και με κακοποιούν», θα συνεχίζουν να εκφράζονται, υποθάλποντας τη ζωή μου και την αίσθησή μου ότι είμαι καλά έως ότου αισθανθώ άμεσα στο σώμα μου την ολική ποιότητά τους. Χρειάζεται να αισθανθώ το μέρος που δέχεται την επίθεση, πώς είναι τα πράγματα για αυτό το κομμάτι και χρειάζεται να αισθανθώ και το μέρος που επιτίθεται, πώς είναι τα πράγματα και για αυτό το κομμάτι επίσης. Έχουν την ανάγκη να ακουστούν, να τα αισθανθώ, να τους επιτραπεί να πουν πόσο άσχημα είναι για αυτά και πώς ακριβώς είναι άσχημα για αυτά. Αυτό θέλουν από μένα. Τότε συμβαίνει αληθινή μετακίνηση. Και αληθινό πένθος και αληθινή οργή και αληθινή μετάνοια και λύπη και φόβος και πολλά, πολλά άλλα.
Είναι ζωτικής σημασίας η σχέση μου να είναι αληθινή, να μην προσποιούμαι ότι νιώθω συναισθήματα αγάπης όταν ένα κομμάτι είναι εχθρικό και απορριπτικό. Αν ρωτήσω τον εαυτό μου «Πόσο φιλικά νιώθω ως προς αυτό που προκύπτει;» μετά μπορώ να αισθανθώ όλα τα πολύπλοκα και αμφιθυμικά συναισθήματα που θα έρθουν και όλα θα μπορούν να έχουν τον χώρο τους. Ανακάλυψα πως αν κάνω την ερώτηση «Νιώθω φιλικά;» τότε αυτή έχει μια έμμεση κατεύθυνση προς το να πρέπει να νιώσω φιλικά. Δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο αν το εκφράσω με τον πρώτο τρόπο. Έχω συναισθήματα γύρω από τη λέξη Επιζών/Επιζώσα. Το εσωτερικό μου δεν θέλει να ταυτιστεί ούτε με το «επιζώσα» ούτε με το «θύμα» –αν και στα σίγουρα και κακοποιήθηκα κι επέζησα. Το να αποκαλώ τον εαυτό μου επιζώσα είναι σαν να πηγαίνω πίσω, να φοράω τον ζουρλομανδύα του παρελθόντος και να ταυτίζομαι με τις εμπειρίες μου ως θύμα παρά να είμαι σε σχέση μαζί τους. Το εσωτερικό επίσης αντιδρά να κεφαλαιοποιήσει το «Θύμα» και το «Επιζών». Όταν ονοματίζονται έτσι, σταθεροποιούνται σα να είναι στατικά αντικείμενα με δομή και σταματώ να μπορώ να τα αισθάνομαι άμεσα.
Αυτό που μπορώ να πω με καθαρότητα και δύναμη είναι: «Επιβίωσα. Έχω επίγνωση πόσο κουράγιο και πόση δύναμη χρειάζονταν να βρω μέσα μου για να μείνω ζωντανή. Έχω επίγνωση πόσο δύσκολο ήταν να επιλέξω να ζήσω. Έχω επίγνωση πόσο δειλό έμοιαζε μερικές φορές να μη με σκοτώσω. Έχω επίγνωση πόσο πολύ πόνο και απομόνωση άντεξα. Μπορώ αληθινά να αισθανθώ εκείνο το κομμάτι και να του δώσω να καταλάβει ότι μπορώ να νιώσω πόσο απαίσια ήταν για αυτό. Μπορώ να νιώσω πόσο πολύ εκείνο το κομμάτι ήθελε να πεθάνει, ξανά και ξανά και ξανά». Και του λέω: «Μου είναι δύσκολο να σου το πω αυτό, επειδή υπάρχει ένα κομμάτι μου που θα ήθελε να νιώθεις διαφορετικά αλλά σου υπόσχομαι ότι μπορείς να μείνεις έτσι όπως είσαι, για όσο χρόνο το χρειάζεσαι. Δεν θα σε πιέσω να αλλάξεις ή να νιώσεις διαφορετικά ή να είσαι διαφορετικό με οποιονδήποτε τρόπο. Θα κάνω ό,τι μπορώ καλύτερο για να σου κάνω χώρο όπου θα μπορείς να αλλάξεις, όταν και αν είσαι έτοιμο με τον τρόπο που εσύ θέλεις να αλλάξεις, να ακουστείς όπως εσύ θέλεις να ακουστείς και να σε υποστηρίξω με τους τρόπους που το χρειάζεσαι». Όταν κάνω μια τέτοια υπόσχεση στο κομμάτι μου, τότε είναι ευκολότερο να δημιουργηθεί ο χώρος για να το υπερασπιστώ από παραπέρα επιθέσεις. Και φυσικά, τα κομμάτια μου που νιώθουν έχθρα, επίσης έχουν ανάγκη να ακουστούν και να πάρουν υπεράσπιση –ούτε αυτά δεν πρέπει να αλλάξουν πώς νιώθουν.
Μου πήρε χρόνια στο Focusing (ξεκίνησα το 1983) να εδραιωθεί η εμπειρία να είναι εντάξει να είμαι με κάθε κομμάτι. Μέσα από τις προσπάθειές μου να παίρνω απόσταση από κάτι, όταν μάθαινα την τεχνική «Δημιουργώ χώρο», έχω μάθει να σέβομαι την ανάγκη του σώματός μου, να μένω μαζί με κάτι τη δεδομένη στιγμή. Έχω μάθει να είμαι ευγενική και συμπονετική με ό,τι έρθει, να ακούω τους φόβους ότι ίσως το εγκαταλείψω ή ότι θέλω να το διορθώσω και να το αλλάξω και να το απαρνηθώ. Έχω μάθει ότι κάτι έρχεται ως πόνος όταν προσπαθώ να το αγνοήσω. Έχω μάθει πως αν μπορώ να του δώσω να καταλάβει ότι το ακούω και ότι θέλω να είναι εκεί και να ξέρω τι είναι αυτό που επιθυμεί από μένα να του πω, θέλω να καθησυχαστεί και τότε μπορούμε να είμαστε μαζί για όσο χρόνο το θέλει. Αν μπορώ να του πω ότι μπορεί να είναι εκεί ακριβώς όπως είναι και για το υπόλοιπο της ζωής του αν θέλει (και φυσικά να το εννοώ) τότε μπορεί να με εμπιστευτεί, να εμφανιστεί και να μου επιτρέψει να καταλάβω τι ακριβώς χρειάζεται να ακούσω από αυτό. Και αν πραγματικά ακούσω αυτό που θέλει να ακουστεί, τότε αλλάζει και μετακινείται και εγώ δεν είμαι άλλο η ίδια.
Μου πήρε το μεγαλύτερο μέρος από ένα χρονικό διάστημα είκοσι ετών για να κάνω έναν διαχωρισμό ανάμεσα σε μένα και στο κομμάτι που θέλει να πεθάνει και στο κομμάτι μου που θέλει να με σκοτώσει. Δεν θέλω να τα αρνούμαι άλλο πια, αυτό είναι πραγματικά σημαντικό. Και δεν θέλω επίσης ούτε να ταυτίζω ή να ταυτίζομαι με αυτά. Μέχρι στιγμής, δεν μπορούσα να μιλήσω ανοιχτά σχετικά με τα συναισθήματά μου που θέλουν να πεθάνω. Μόνο μερικά πολύ λίγα άτομα ήξεραν για αυτά. Αν και προσωπικά κατανοούσα πως άλλοι άνθρωποι ήθελαν να αυτοκτονήσουν και ποτέ δεν ένιωσα επικριτικά απέναντί τους, ένιωθα πως οι άνθρωποι θα νόμιζαν ότι ήμουν αδύναμη και άρρωστη και τρελή και θα με περιφρονούσαν για αυτά τα συναισθήματα (όπως έκαναν οι γονείς μου). Οι άνθρωποι θα με υποτιμούσαν και θα ένιωθαν οίκτο. Ή ακόμα χειρότερα, θα έφευγαν μακριά μου. Με κάποιον τρόπο θα έβλεπαν μέσα μου και θα μου συμπεριφέρονταν διαφορετικά αν τα ήξεραν αυτά για μένα. Και μπορώ να αισθανθώ πως για κάποιο κομμάτι αυτό παραμένει έτσι. Ακόμα μπορώ να νιώσω τον φόβο να σφίγγει το στομάχι μου. Δεν θέλω καθόλου οι άνθρωποι να με λυπούνται ή να με βλέπουν ψυχολογικά εύθραυστη ή χαλασμένη. Δεν είμαι. Στην πραγματικότητα είμαι τώρα τόσο δυνατή που μπορώ να είμαι μαζί με αυτά τα κομμάτια και να τα αγαπώ όπως ακριβώς είναι, για όσο χρόνο εκείνα έχουν ανάγκη. Γράφοντας το συγκεκριμένο άρθρο με βοήθησε να ξεκαθαρίσω σε ποιο σημείο του ταξιδιού βρίσκομαι –και να κάνω αρκετά σοβαρά βήματα στην πορεία. Ένα από τα πιο σημαντικά είναι να βγω από τη ντουλάπα σχετικά με αυτό και να συνεχίζω να αγαπώ τον εαυτό μου. Ίσως ακόμα πιο σημαντικό να με αισθάνομαι ουσιαστικά δυνατή και ολόκληρη. Πιθανόν να βρω πως οι άλλοι ακόμα με βλέπουν ως δυνατή και ικανή και θεμελιωδώς εντάξει και να με αγαπήσουν επίσης. Καθώς το γράφω αυτό βλέπω τα πρόσωπα των αγαπημένων μου φίλων σε όλον τον κόσμο και την ξέρω και την νιώθω την αγάπη σας.
Μετάφραση: Πάνος Ροκίδης, Ψυχοθεραπευτής PCE ECP, MSc
- Για την Ελλάδα η εκπαίδευση στο IRF προσφέρεται από το:
Ελληνικό Ινστιτούτο Θεραπείας Εστιασμένης στο Συναίσθημα,
Δημητσάνας 44, 11522, Αθήνα
Τηλ. +30 6944964300
Email: info@hieft.gr
Υπεύθυνη του προγράμματος η διευθύντρια του Ινστιτούτου, Δρ. Αγάθη Λακιώτη.
- Για όσους ενδιαφέρονται για το Focusing, όπως το θεμελίωσε ο ιδρυτής του, Eugene Gendlin, παρακάτω θα βρείτε τα στοιχεία του Ελληνικού Κέντρου Focusing:
Ελληνικό Κέντρο Focusing
e-mail: focusinghellas@yahoo.com
tel. +30 210 6459459
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Cornell, A. (2023). Η δύναμη του Focusing. Πρακτικός οδηγός συναισθηματικής αυτοθεραπείας. Μετάφραση-Επιστημονική επιμέλεια: Αγάθη Λακιώτη. ΑΘΗΝΑ: Εκδόσεις Τόπος.
Cornell, A. (2005). The Radical Acceptance of Everything: Living a Focusing Life. Berkeley, CA: Calluna Press.
Gendlin, E. (1982). Focusing (2nd edition). N.Y.: Bantam Books.
Hellenic Institute of Emotion-Focused Therapy. (hieft). Inner Relationship Focusing. https://www.hieft.gr/inner-relationship-focusing-program
McGavin, B. (1994). The ‘Victim’, the ‘Critic’ and the Inner Relationship: Focusing with the Part that Wants to Die. The Focusing Connection, 6(5), https://focusingresources.com/the-victim-the-critic-and-the-inner-relationship-focusing-with-the-part-that-wants-to-die/